5 bijzondere musea in Italië

Volgens Istat, het Italiaanse CBS, telt Italië bijna 5.000 musea. Verreweg de meeste daarvan zijn aan het grote publiek volstrekt onbekend. Je kunt er ook niet aan beginnen om elk museum dat je in dit land tegenkomt te gaan bezoeken. Maar soms stuit je op wel heel bijzondere, de nieuwsgierigheid prikkelende collecties. Zoals de volgende vijf.

1. Rome: Museum van het Vagevuur

In Rome, aan de oever van de Tiber, staat een klein museum dat is gewijd aan het Vagevuur. Het Museo delle Anime del Purgatorio (Museum van de Zielen des Vagevuurs) ligt in de sacristie van het neogotische kerkje van het Heilig Hart van Christus (Chiesa del Sacro Cuore di Gesù) aan de Lungotevere Prati.

Het Vagevuur als tussenstation op weg naar hemel of hel is eigenlijk een middeleeuwse uitvinding, maar volgens de Katholieke Catechismus van 1997 bestaat het nog steeds en in dit museumpje kun je daar de bewijzen van aantreffen. Althans, volgens de pater die een kleine eeuw geleden vingerwijzingen uit het hiernamaals begon te verzamelen.

Het gaat om een stuk of twintig voorwerpen, afkomstig uit verschillende West-Europese landen, waar gestorvenen hun afdruk op hebben nagelaten. Zoals het boek waar de overleden schoonmoeder van een vrome vrouw uit Metz haar hand in brandde, nadat de schoondochter haar door het bidden van een serie weesgegroetjes uit het Vagevuur had verlost.

Of een uit het niets gematerialiseerde biljet van 10 lire, waarmee in 1919 een pas gestorven geestelijke de monniken van het klooster van Montefalco vroeg om een mis voor hem op te dragen. (Goed voorbeeld doet goed volgen, zullen de monniken wel hebben gedacht.)

De toegang tot kerk en museum kost niks en is altijd goed voor een curieus tussendoortje.

De website van het museum: purgatorio.altervista.org.

2. Ferrara: Museum van het Putdeksel

Gitarist Stefano Bottoni is wereldwijd bekend als organisator van het Ferrara Buskers Festival, Europa’s grootste  internationale straatmuziekfestival, dat dit jaar van 16 tot 26 augustus voor de 31ste maal wordt gehouden.

Maar hij is ook de stichter van het Museo delle Ghise, ook wel bekend als International Manhole Museum, een collectie van zo’n 150 putdeksels uit de hele wereld, waaronder Amsterdam, Havanna, Athene en Boekarest.

De meeste daarvan zijn vrij recent, vaak geschonken door de gemeenten waarvan ze afkomstig zijn, maar sommige dateren van voor de Tweede Wereldoorlog, zoals dat van Rome met het embleem van de fasci, de fascistische roedenbundel. (Als je goed oplet, kun je die trouwens op enkele plaatsen in Rome ook nu nog in gebruik zien.)

Sommige deksels zijn tamelijk simpel en andere, zoals die van Berlijn en het Noorse Drammen, ware gietijzeren kunstwerkjes.

Als je deze collectie hebt gezien, kijk je in elke stad waar je komt gegarandeerd met andere ogen naar een voorheen volkomen veronachtzaamd object als het putdeksel.

Het Museo is ondergebracht in het gemeentehuis van Ferrara en kan op afspraak – gratis – worden bezocht. Het beste kan dat door een mail aan Bottoni zelf te sturen: stefanobottoni@manholemuseum.it.

Maar de fotogalerij van de site biedt al een mooi voorproefje: www.manholemuseum.it.

3. Perugia: Museum van het Boze Oog

Het Boze Oog: voor verreweg de meeste Nederlanders is de term een overblijfsel uit oude sagen of de boeken van Ollie B. Bommel. Maar voor een niet onaanzienlijk aantal Italianen is il malocchio harde realiteit.

Als zij een been breken of voor een examen zakken, dan kan dat voor hen heel goed veroorzaakt zijn door een fattura (kwaadaardige betovering) van een boze buurman of (meestal) -vrouw die zij een materiële of erotische loer hebben gedraaid.

Al zappend langs regionale tv-zenders kun je zo een heel leger aantreffen van zieners, kaartleggers en wonderdoeners die aan dergelijk bijgeloof hun broodwinning ontlenen. Maar tegen kwade invloeden kun je jezelf ook wapenen met amuletten en bezweringen, en dat gebeurt dan ook al sinds de klassieke Oudheid.

Een van de eerste wetenschappers die zich hiervoor interesseerde was de antropoloog Giuseppe Bellucci, die aan het begin van de vorige eeuw een indrukwekkende collectie aanlegde van magisch-religieuze objecten: amuletten en ex voto’s, beeldjes of plaatjes waarmee de heidense goden, en later de katholieke heiligen, bedankt werden voor bewezen diensten.

Zo zijn er amuletten tegen regen en hagel, voor een voorspoedig huwelijk of genezing, en natuurlijk tegen het Boze Oog.

De collectie bevindt zich in het Archeologisch Museum van Perugia en is onlangs grondig opgeknapt en in moderne vitrines geplaatst. De presentatie van de nieuwe zaal vond heel toepasselijk plaats op vrijdag 13 oktober 2017 om 17 uur. (Voor de Italianen is 17 nog meer dan 13 het ongeluksgetal.)

De website van het museum: polomusealeumbria.beniculturali.it.

4. Napels: Gabinetto Segreto

Iedereen heeft weleens afbeeldingen gezien van de prikkelende fresco’s in de lupanarae (hoerenkasten) van Pompei. Of de erotische afbeeldingen (m/v dan wel m/m) op Griekse vazen, die hier ook zijn aangetroffen.

Om maar niet te spreken van fier geheven fallussen en schuine graffiti die de wanden van heel wat huizen van de door de lava verzwolgen stad sierden. Sinds het begin van de opgravingen in Pompeï en Herculaneum is een enorme hoeveelheid aan seksueel getint materiaal boven water gekomen.

Ruim twee eeuwen lang is dit voor de doorsnee toerist verborgen gehouden. Opgeslagen in het Gabinetto Segreto, de ‘geheime kamer’ van het Archeologisch Museum bevond zich een unieke collectie erotische kunt die vooral ook geheim moest blijven.

In de 19e eeuw werd zelfs serieus overwogen om alles maar te vernietigen vanwege het onzedelijke karakter. Maar ook daarna hield achtereenvolgens klerikale, fascistische en christendemocratische censuur de deur voor het volk gesloten.

Pas in 2000 werd het Gabinetto Segreto voor het publiek opengesteld en sindsdien is het een van de voornaamste attracties van het ook verder indrukwekkende Napolitaanse archeologisch museum.

En nu kan iedereen zich dus cultureel verantwoord vergapen aan uitermate expliciete fresco’s, dartel dollende nimfen en saters, fallisch gevormde gebruiksvoorwerpen en het inmiddels overbekende beeld van de God Pan die een willig geitje te grazen neemt.

De website van het museum: www.museoarcheologiconapoli.it.

5. Rome: Centrale Montemartini

Heel wat netter, maar ook opmerkelijk is dit minder bekende Romeinse museum. Het gebouw is een elektriciteitscentrale uit het begin van de vorige eeuw die in de jaren 60 werd gesloten en na twintig jaar verloedering weer werd opgeknapt als industrieel monument.

Toen een van de Romeinse musea van oudheid in 1995 werd verbouwd, verhuisde de verzameling antieke beelden tijdelijk naar de Centrale. De daaruit voortvloeiende tentoonstelling bleek een groot succes en sindsdien is de collectie, aangevuld met beelden van keizers en goden uit de immense depots van andere Romeinse musea, definitief geworden.

Zodoende kun je nu al deze getuigenissen van het oude Rome zien tegen de achtergrond van gigantische turbines, motoren en andere vintage machinerie.

Een prachtige integratie van industriële en klassieke archeologie, waar je ook nog eens in alle rust in op kunt gaan, omdat het in tegenstelling tot de meer centraal gelegen Romeinse musea in de Centrale meestal niet druk is. En met de Metro B (halte Garbatella) is het ook nog eens snel te bereiken.

De website van het museum: www.centralemontemartini.org.

Tot slot: als je van bijzondere musea houdt, dan is het Museo della Merda (het poepmuseum) wellicht ook wat voor jou!

Foto’s: Aart Heering en Edward Hendriks