Aquileia: kamperen naast de Romeinse ruïnes

Aquileia is tegenwoordig niet echt een bekende bestemming in Italië. Maar dat was in de Romeinse tijd wel anders. Na de stichting van dit Noord-Italiaanse stadje in 181 v. Chr. groeide Aquileia in korte tijd uit tot een belangrijk handelscentrum waar vele Romeinse wegen elkaar kruisten.

In de bloeiperiode van Aquileia, in de 4e eeuw na Christus, beschouwde de Romeinse schrijver Ausonius de stad zelfs als de op acht na belangrijkste stad van de wereld, na onder andere Rome en Constantinopel, maar nog voor Athene.

Ook al is Aquileia tegenwoordig een klein provinciestadje in de buurt van Venetië, er is nog veel te zien van dit grootse Romeinse verleden. De resten van het forum, de haven, een necropolis en verschillende Romeinse huizen en markten zijn allemaal te bezichtigen.

Maar het absolute hoogtepunt zijn de vele schitterende mozaïekvloeren in en rondom de basilica. Die hebben er onder andere voor gezorgd dat Aquileia sinds 1998 op de werelderfgoedlijst van UNESCO staat.

Genoeg redenen dus om Aquileia te bezoeken, al was het maar omdat ook het strand om de hoek is en omdat de camping (met zwembad) direct uitkijkt op de Romeinse zuilen van het forum.

Het basilicacomplex: mozaïeken en fresco’s

Wat mag je absoluut niet missen in Aquileia? Als je maar één ding wilt bezoeken, laat het dan de basilica zijn, de kerk op het centrale plein van Aquileia. De basilica is bijzonder, omdat de eerste versie van het gebouw al rond het jaar 320 gebouwd is.

Dit was snel nadat keizer Constantijn in 313 had besloten dat christenen hun religie vrij mochten belijden en daardoor is de basilica van Aquileia een van de oudste voorbeelden van een christelijke kerk in het Westen.

Om dit te kunnen zien moet je alleen niet omhoog kijken; Het gotische interieur van de kerk stamt namelijk uit de 14e eeuw. Maar kijk je naar beneden, dan zie je de originele vloermozaïeken uit de 4e eeuw liggen.

Dit kan trouwens pas sinds 1915, toen de moderne vloer van de kerk weggehaald werd en ongeveer een meter daaronder de prachtige oude vloermozaïeken aan het licht kwamen.

Mozaïeken in de basilica

De mozaïeken in de basilica beelden allerlei figuren uit, al dan niet binnen een omkadering van geometrische patronen, wijnranken en Keltische knopen. We zien portretten van mannen en vrouwen, planten en bloemen, vazen, vogels, vissen en allerlei andere dieren zoals hazen, schapen, papegaaien en ooievaars.

Ook vind je een afbeelding van ‘de goede herder’ die een lam op zijn nek draagt en een panfluit in zijn hand heeft. Dit is een symbool voor Christus die goed voor zijn schapen (de gelovigen) zorgt en ook dit ene verloren schaap (een ongelovige) terug probeert te brengen naar de kudde.

Het achterste gedeelte van de basilica, dat vroeger alleen toegankelijk was voor de geestelijken, bevat een grote scène met het verhaal van de profeet Jona. Je ziet hoe Jona met huid en haar opgevreten wordt door een zeemonster, dat nog het meest lijkt op een combinatie van een slang en een eend. Het monster spuugt de profeet weer uit op een eilandje, waar hij bijkomt van zijn avonturen onder een begroeide pergola vol courgettes.

De drie dagen die Jona in de buik van het monster heeft doorgebracht zijn een voorafschaduwing van de dood en opstanding voor Christus. Ook de engeltjes die in de zee vol vissen, octopussen, schaal- en schelpdieren aan het vissen zijn, hebben een symbolische waarden. Van origine waren ze met z’n twaalven en stonden ze symbool voor de 12 apostelen die de goede mensen eruit ‘visten’ om christen te worden.

Aula Teodoriana Nord (Cripta Scavi)

De opdrachtgever van de eerste basilica van Aquileia, bisschop Theodore, had besloten dat zijn basilica niet uit één maar uit twee hallen moest bestaan: beide met schitterende mozaïekvloeren. Deze tweede hal wordt tegenwoordig de Aula Teodoriana Nord genoemd (noordelijke hal van Theodore) of Cripta Scavi (hal van de opgravingen).

De mozaïeken in deze hal bestaan uit afbeeldingen van planten en geometrische patronen tussen allerlei verschillende dieren: van veelkleurige vogels tot een kreeft en van een jonge geit tot een springende ezel.

• 

• 

Mijn favoriet is het mozaïek van het gevecht tussen de schildpad en de haan. De haan pikt richting de schildpad, die zijn kop al in zijn schild lijkt terug te trekken. De theorie is dat dit beeld symbool staat voor de strijd tussen goed en kwaad. De haan kondigt de ochtend aan en is dus symbool voor het licht en voor Christus. Hij valt de schildpad aan, die in het Italiaans tartaruga heet en dus symbool staat voor de Tartarus, oftewel de onderwereld, en daarmee het kwaad.

Buiten deze symbolische betekenis vind ik de kleuren van de haan heel mooi en de bange schildpad is gewoon schattig. Daarbij zit er wat actie in dit mozaïek, in tegenstelling tot de andere, meer statische dierenfiguren, die overigens ook heel mooi zijn.

De mozaïeken worden onderbroken door de fundamenten van de klokkentoren uit de 11e eeuw. Gelukkig is een gedeelte van die verdwenen mozaïeken nog wel te zien als je de klokkentoren gaat beklimmen.

Crypte van de fresco’s

Via een klein trappetje achterin de basilica kun je afdalen in de crypte van de basilica. Deze is in de twaalfde eeuw beschilderd met veelkleurige fresco’s. Je vindt er afbeeldingen van het leven van de beschermheiligen van de kerk, Sint Hermagoras en Fortunatus, en verschillende scènes uit het Nieuwe Testament.

De heldere kleuren met veel blauw en geel, de vorm van de zuilen en gewelven en de mooie belichting maken het tot een indrukwekkend geheel.

Baptisterium en Aula Cromaziana/Südhalle

Als je een compleet ticket voor alle bezienswaardigheden hebt, vergeet dan niet om ook het baptisterium, de kapel met het antieke doopvont, te bezoeken (al zou ik daar niet los 5 euro voor betalen).

Het baptisterium is iets later gebouwd dan de basilica, aan het einde van de 4de eeuw, onder supervisie van bisschop Cromatius. In die tijd was dopen geen kwestie van een paar druppels water, maar was het de bedoeling dat volwassen personen zich volledig in het water onderdompelden. Vandaar dat het zeshoekige doopvont het formaat van een bubbelbad heeft.

In de zijhal van het baptisterium, de Aula Cromaziana of Südhalle genoemd, vinden we een indrukwekkende mozaïekvloer van 9 bij 30 meter uit de tijd van Cromatius (eind 4e eeuw).

Je ziet afbeeldingen van geometrische figuren, offergaven, bloemen, planten en grazende schapen, maar het meest aansprekend is de helderblauwe pauw met een kleurige uitgeklapte verentooi. Helaas is de pauw onthoofd en is de mozaïekvloer beschadigd door verschillende graftombes, maar het geeft wel een beeld van hoe prachtig het ooit moet zijn geweest.

Domus en Bisschoppelijk paleis

Tijdens opgravingen tussen 2009 en 2016 in de omgeving van de basilica zijn er meer mozaïeken aan het licht gekomen. Deze stammen uit het begin van de 4e eeuw en waren waarschijnlijk onderdeel van het bisschoppelijk paleis.

De afbeeldingen van zeedieren, schelpen en vogels, druiventrossen, bloeiende planten en manden vol fruit waren waarschijnlijk bedoeld om een beeld van rijkdom en overvloed te scheppen.

Op een dieper niveau, tot wel vier meter onder de grond, zijn ook de resten van Romeinse huizen (domus) uit de keizertijd gevonden. Deze huizen stammen waarschijnlijk uit de 1e-2e eeuw en maakten deel uit van een woonwijk die zich sinds de stichting van de stad steeds verder uitbreidde.

Vroegchristelijk Museum

Net buiten de stadsmuren van Aquileia stond een wijnboerderij met een grote schuur. Dit bleek niet zomaar een schuur te zijn toen er bij werkzaamheden in 1949 een mozaïekvloer uit het einde van de 4e eeuw gevonden werd. Het bleek te gaan om de basilica van Monastero, een klein voorstadje van Aquileia.

De mozaïekvloer is bijzonder, omdat deze bestaat uit verschillende losse ‘tapijten’ die elk door een eigen weldoener gesponsord zijn. Het mooie is dat de namen van deze sponsoren in de vloer zelf gemozaïekt zijn, inclusief de precieze afmetingen van het gesponsorde gedeelte.

Dit maakt de mozaïekvloer tot een goudmijn om meer te weten te komen over de samenstelling van de bevolking. Zo zijn er naast Latijnse inscripties ook Griekse te vinden en blijken de sponsoren van Romeinse en Griekse, maar ook Syrische afkomst te zijn. Veel multicultureler dan je misschien van een klein stadje uit de 4de eeuw zou verwachten!

Na deze mooie vondst is de schuur van de wijnboerderij omgebouwd tot een museum, waar je naast de mozaïeken ook vroegchristelijke vondsten uit de omgeving van Aquileia kunt bewonderen. Zo vind je op de eerste verdieping een interessante collectie grafinscripties en gedeeltes van de mooie mozaïekvloer van een andere basilica uit het nabijgelegen Beligna.

Romeinse opgravingen in de buitenlucht

Naast al deze (vroeg)christelijke vondsten, kun je in Aquileia ook meer zien van het eerdere Romeinse verleden van de stad. Onder andere het forum, de haven, een necropolis en een reconstructie van een groot mausoleum zijn nog te zien.

Je kunt ook verschillende Romeinse huizenblokken met mozaïeken bekijken in het Fondo CAL en Fondo Cossar (zo genoemd naar hun vorige eigenaren). In het Fondo Pasqualis zijn de resten van markthallen, pakhuizen en een gedeelte van de stadsmuur te zien.

Alsof dat nog niet genoeg is, zijn ook de locaties bekend van het amfitheater, de renbaan, het theater en een groot badhuis. Hoewel daar tegenwoordig weinig tot niets meer van te zien is, geeft het wel een beeld van de grootsheid van Aquileia als Romeinse stad.

Archeologisch Museum

Het archeologisch museum bevat vele topstukken uit Aquileia en omgeving, van mozaïeken tot beelden en van inscripties tot glaswerk en aardewerk. Maar het is ook gewoon een hele mooie plek om te bezoeken.

Tussen de Romeinse zuilen in de tuin bloeien de magnolia’s en na het bekijken van de vele mozaïeken en inscripties kun je heerlijk op een bankje zitten tussen de hoge cipressen. Alleen dat maakt een bezoekje al de moeite waard.

Praktische info Aquileia

Lijkt het je leuk om al deze mooie dingen in Aquileia met eigen ogen te bekijken? Dan is het handig om te weten dat de openingstijden van de sites verschillen per seizoen en niet altijd even logisch zijn. Kijk dus om teleurstellingen te voorkomen op deze site.

Je kunt voor ieder afzonderlijk onderdeel een apart kaartje kopen, maar het is het makkelijkst om voor 14 euro een biglietto unico integrato te kopen, waarmee je het archeologisch museum en het complete basilicacomplex mag bezoeken.

Sla je het archeologisch museum liever over? Koop dan in ieder geval voor 5 euro een kaartje voor de basilica waar de Aula Teodoriana Nord (cripta scavi) bij in zit, want daar vind je veel mooie mozaïeken. Daarnaast zou ik ook de Aula Cromaziana (Südhalle) niet overslaan.