Groeten uit de Laars deel 8: Berbera in Montese

De eerste hittegolf van dit jaar rolt over Italië, maar op 950 meter hoogte is de temperatuur nog draaglijk. Als ik het erf van azienda agricola La Fonte oprij is er geen geit te bekennen. ‘Die staan 3 kilometer verder,’ legt Berbera uit, ‘hier maken we de kaas en houden we onze biologische kippen.’ Berbera is een struise vrouw met korte, bijna witte krullen en pretoogjes. Ze is net 58 geworden.

‘Dit jaar vier ik dat ik langer in Italië ben dan ik in Nederland heb gewoond, 29 jaar.’

Paolo, haar man, komt de keuken binnen. Hij leunt op een kruk en lijkt buiten adem. Desondanks heet hij me van harte welkom en begint meteen te vertellen. Hij heeft dit jaar een zware transplantatie ondergaan en is aan het revalideren. Het spijt hem, maar hij kan niet blijven; hij heeft een afspraak in het ziekenhuis.

‘Ik dacht vorig jaar dat ik hem kwijt was.’ Berbera kijkt hem liefdevol na, terwijl hij met een van de vrijwilligers naar de auto loopt. ‘Deze operatie doen ze alleen hier in Modena en Bologna. Hij lag nota bene op een kamer met een Italiaan uit Culemborg, waar ik vandaan kom.’

Voorbestemd voor Italië

Ze heeft zich wel eens afgevraagd of het zo moest zijn. Op de lagere school vertelde de meester over de Apennijnen en hoe droog het daar was. ‘Ik was nog nooit in Italië geweest, maar ik wist zeker dat het niet waar was en dat heb ik ook gezegd.’

8 jaar later ging ze voor het eerst naar Italië, de Rome-reis in de zesde klas van het vwo. Toen de slaaptrein op het station van Bologna stopte werd ze wakker. ‘Ik keek uit over de stad, de lichtjes en de opgaande zon en ik wist dat dit was wat ik wilde. Daarna kwamen we in Rome.’

Ze had nooit gedacht dat er zoiets kon bestaan. Nog steeds is ze verzot op de eeuwige stad. ‘Er is zoveel cultuur, traditie, kunst en je wordt omgeven door de geschiedenis.’ Haar gezicht straalt als ze het erover heeft. ‘Mijn zus is er iets later gaan studeren, dus ik had een goede reden om er vaker naartoe te gaan.’

Ze ging musicologie studeren in Utrecht. Niet omdat ze zo muzikaal is. ‘Ik hou van mensen en wat ze drijft en geschiedenis. Muziek is een uiting waar dat allemaal in samenkomt.’ Ze wist niet goed wat ze wilde, dus haalde ze haar onderwijsbevoegdheid en nam een baan aan in het onderwijs. De zomer voor ze zou beginnen bracht ze als vrijwilliger door bij een Nederlands stel in Italië. In de Apennijnen boven Modena, hielp ze op hun kruidenboerderij. Op een feestje liep ze Paolo tegen het lijf.

L’Italiano

Paolo komt uit Montese in de provincie Modena. Zijn ouders hadden een traditionele azienda agricola (boerderij, red.), maar zijn vader is jong overleden.

‘Het is thuis echt niet makkelijk geweest. Na de middelbare school ontvluchtte hij het ouderlijk huis. Toen ik hem leerde kennen werkte hij voor een energiemaatschappij in Bologna, maar hij is volledig ongeschikt voor het ambtelijke, bureaucratische gebeuren.’ Naast zijn gewone werk probeerde hij met de kweek van biodynamische kruiden het familiebedrijf nieuw leven in te blazen.

Berbera was verliefd, maar ook een nuchtere Nederlandse en ze had net een baan aangenomen. Het onderwijs bleek niet haar roeping. ’30 kinderen, één uur per week. Ik wilde ze kennis laten maken met mooie muziek. Zij hadden daar heel andere ideeën over.’

Ze hield wel contact met Paolo en volgde taalcursussen bij Dante Alighieri, het Italiaans cultureel instituut in Nederland. ‘Ik heb echt goed Italiaans leren spreken. Het enige probleem was dat ik heel goed over kunst en emoties kon conserveren, maar het woord voor dweil kende ik niet.’

Het vertrek

‘Ik zat vast in Nederland; had het gevoel dat ik een grijze muis aan het worden was.’

Ze wilde weg uit de functionele, geordende tunnel waar ze inzat en Italië en Paolo lonkten. Dus pakte ze haar tassen en verkaste naar Montenese. Paolo had net zijn baan opgezegd en was een nieuw bedrijf aan het opzetten. De timing kon handiger.

‘We zijn hier gaan wonen, maar nooit bij zijn moeder in huis. Ik wilde altijd iets voor mezelf, iets met privé. ’s Ochtends de keuken inlopen en je schoonmoeder meteen tegenkomen is ook zoiets.’

Paolo begon een bedrijf dat tuinen en parken aanlegde, en Berbera?

‘Het eerste jaar was best wel heel moeilijk. Ik kende hier niemand behalve Paolo en zijn moeder. Dat was een schat hoor, maar om nu de hele dag bij haar te zitten.’ Ze startte een bedrijfje dat georganiseerde reizen aanbood. Wandeltochten waarbij zij de routes uitzette en de overnachtingen en het transport van de bagage regelde.

De eerste tocht was nog in de buurt maar het nam een vlucht, zeker met de aandacht voor de Rome 2000-activiteiten. ‘In die tijd heb ik echt heel Italië gezien en leren kennen, doordat ik die reizen zelf begeleidde. In het seizoen reisde ik van Piemonte tot Puglia en alles ertussenin.’ Ze kan het plezier niet verbergen, dat ze beleefde aan het avontuur en het contact met de reizigers.

De omslag

Het lijkt het verhaal van haar leven. De markt voor vakantiereizen veranderde. Er kwam minder vraag naar wandelpakketten, Berbera denkt dat het met de opkomst van internet te maken had.

‘Tegelijkertijd wilden wij graag kinderen en ik was wel heel veel van huis. Het was tijd voor iets meer stabiliteit, een beetje meer wortelen.’ Met het bedrijf van Paolo, dat intussen was opgegaan in een coöperatie, ging het prima en Berbera wierp zich op de administratie.

‘In die periode drong het pas echt tot me door dat ik echt in een andere wereld beland was. Natuurlijk was dit hier thuis, maar ik was ook heel veel weggeweest. Nu zat ik in de ochtend alleen op kantoor en voelde ik me vaak verloren en zelfs eenzaam.’

De redding kwam van de bevriende pastoor. Het orgel in de lokale kerk was prachtig gerestaureerd. Het is een van de grootste en mooiste orgels in de Apennijnen.

‘Ze hadden alleen niemand die het kon bespelen. Ik had nog nooit orgel gespeeld, maar ik heb me er helemaal op geworpen. In de ochtend administratie en in de middag orgelspelen. Daardoor was ik natuurlijk ook bij alle belangrijke gebeurtenissen in de gemeente: begrafenissen, dopen en soms een huwelijk. Het was het ideale integratietraject. Daarvoor was ik toch een beetje die buitenstaander. Iedereen kende mij, maar ik kende niemand.’

De kinderen kwamen er uiteindelijk niet. Ze heeft zich erbij neergelegd.

En een agriturismo?

Nu 8 jaar geleden zijn ze uit de coöperatie gestapt, er was te veel gedoe en er klopten dingen niet. ‘Dat is het nadeel van de administratie doen, dat je dat soort zaken gaat vermoeden.’

Ze hadden een prachtig nieuw huis gebouwd naast de oude boerderij, maar het land zelf begon ‘te verwilderen’. ‘Het was ofwel de podere nieuw leven inblazen of de boel verkopen. Dat laatste was voor Paolo geen optie.’

Berbera wilde graag weer iets met gasten en toeristen gaan doen. Een agriturismo, een gecombineerd boeren- en toeristisch bedrijf, leek de ideale oplossing.

‘Ik wilde het wel biosostenibile, biologisch en een traditioneel gemengd bedrijf.’

Ze begonnen met kippen en aardappels en vanaf 2017 kwamen daar de geiten bij.

Het bleek lastiger dan ze hadden gedacht. ‘Goed kaasmaken is een kunst en geiten zijn best wel moeilijk. We hadden natuurlijk ook geen ervaring.’

Door een fout bij de gemeente, of was het toch ‘tegenwerking?’, liepen ze ook nog de subsidie mis voor de agriturismo. Berbera’s zachte trekken verharden als ze het erover heeft. Door keihard werken en met de hulp van vrijwilligers, vrienden en de hulp van de gemeenschap hebben ze nu een mooi bedrijf neergezet. ‘Maar makkelijk was het niet.’

Ze verkopen hun producten op markten in Bologna en Modena, in biologische winkels en via lokale kanalen. ‘Ook het hout dat we hier in overvloed hebben is een leuke bron van inkomsten.’

Maar de toekomst

De ziekte van Paolo heeft de toekomst wel heel onzeker gemaakt. Het afgelopen jaar heeft Berbera het bedrijf bijna eigenhandig draaiende gehouden. Dat gaat ze niet oneindig volhouden. We hebben na de operatie weer hoop, maar Paolo is een schim van zijn vroegere zelf en we hebben nu geen bedrijfsopvolging. Het komende jaar zal het uit moeten wijzen.

‘Ik zou wel weer eens naar de opera willen, genieten van cultuur en muziek. Dat is toch wat Italië zo mooi maakt, de kleurrijke diversiteit aan mensen. De manier waarop ze creatieve oplossingen vinden voor problemen die ontstaan doordat het systeem hapert.’ Een schaterlach vliegt over tafel.

Zou ze terug gaan naar Nederland, als…? Nee, ze voelt zich nog steeds Nederlandse, maar wel een die in het Italiaans droomt. ‘Ik ben zo gewend geraakt aan de cultuur, de ruimte, de mooie dingen, de vrijheid. Ik denk niet dat ik in Nederland nog zou kunnen aarden.’

Vol trots laat ze me de nieuwe geitenstal zien. ‘Toen Paolo ziek werd kwam iedereen uit het dorp helpen om hem af te bouwen, zonder ‘se o ma’, als of maar.’ De jonge geitjes springen bijna uit hun hokken van opwinding.

‘Dit is eigenlijk een beetje mijn leven.’ Ze zegt het met een wijds gebaar om zich heen. We staan bij de bron waar de fattoria naar vernoemd is.

‘Er is een middeleeuws pad, dat is hobbelig maar je komt best makkelijk bij de bron. Vandaar kun je ofwel het moeilijke, half overgroeide pad nemen, of de simpele weg terug naar waar je al was.’

Bij vertrek geeft ze me een zoen en een heerlijk kaasje. Ze is er terecht trots op.

3 tips van Berbera om jouw emigratie naar Italië tot een succes te maken

• Pas op met het kopen van huizen. Een goede geometra is goud waard en je niet goed informeren kan veel geld kosten.
• Dompel je onder in je gemeenschap, zoek een manier om iets bij te dragen, maar zorg ook voor contact met mensen die jouw situatie begrijpen, omdat ze hetzelfde meemaken. Berbera heeft veel steun gehad aan een groep van buitenlandse vrouwen in Bologna.
• Zorg dat je blijft genieten van wat mooi en leuk is, ook al is het soms zwaar als emigrant. Het heerlijke eten, de liefde, de prachtige kunst, cultuur en omgeving zijn er altijd.

Az.Agr. La Fonte produceert kwalitatief biologisch voedsel: geitenkaas, kippenvlees, aardappelen en pompoenen. Daarnaast ontwikkelt het bedrijf diverse vormen van plattelandstoerisme. Je bent van harte welkom.