17 literaire Italiaanse schrijfsters om je boekenkast mee te feminiseren

Een tijdje terug klaagde iemand op social media erover dat we allemaal zo veel mannelijke schrijvers lezen. Ik keek naar mijn boekenkast en besefte dat ze gelijk heeft. Zo’n 80% van de boeken in mijn kast is van een man. Mensen uit de literaire wereld zijn zich daar (inmiddels) ook van bewust. Zo zijn er in Nederland het manifest en de podcast van Fixdit en heb je in Italië het populaire L’ha scritto una femmina.

Ik besloot er ook iets aan te doen en gooide het roer om. Voortaan zijn 80% van de (Italiaanse) boeken die ik lees van een vrouw! Zo kwam het dat ik de afgelopen jaren heel veel Italiaanse schrijfsters leerde kennen. Ze zijn niet allemaal vertaald naar het Nederlands, maar stuk voor stuk zeer de moeite waard.

De laatste tijd is er gelukkig steeds meer aandacht van Nederlandse uitgeverijen en vertalers voor vrouwelijke Italiaanse klassiekers. Hier zijn mijn aanraders. Ik heb ze op volgorde van hun geboortejaar geordend, beginnend met de jongste schrijfster.

1. Silvia Avallone (1984)

Een populaire schrijfster. Ze woont in Bologna, waar ook veel van haar boeken zich afspelen. Ik las Da dove la vita è perfetta (vertaald als Levenslicht) en Lamicizia, (vertaald als De vriendschap). Ze lezen lekker snel weg maar zijn niet heel diepgaand. Het blijft een beetje aan de oppervlakte, hoewel ze zeker niet onaangenaam zijn. Veel boeken van haar zijn uitgegeven door De Bezige Bij.

2. Ilaria Tuti (1976)

Zij wil de geschiedenis van vrouwen vertellen en voor het licht brengen. Daarvoor doet zij onderzoek in archieven en vertelt zij waargebeurde verhalen op haar eigen manier.

Bij Uitgeverij Wereldbibliotheek verschenen onlangs van haar Bloemen van steen en Waar de wind de aarde raakt. De boeken zitten niet ingewikkeld in elkaar en lezen lekker door. Eerder schreef ze thrillers, die ook goed ontvangen zijn.

3. Teresa Ciabatti (1972)

De schrijfster staat met haar boek Het leek schoonheid (Sembrava bellezza) nog op mijn eigen Nog Te Lezen-lijst. Ze schrijft sinds 2002 en ook van haar zijn enkele boeken verfilmd. Sembrava bellezza gaat over ‘de destructieve kracht van schoonheid’.

4. Michela Murgia (1972 – 2023)

Michela Murgia was naast schrijfster ook opiniemaker. Ze zit aan de linkerkant van het politieke spectrum en schreef naast romans ook een manifest over het fascisme, dat ook in het Nederlands is vertaald door uitgeverij Lannoo.

Haar boek Accabadora (met de gelijknamige titel in de Nederlandse vertaling) deed veel stof opwaaien in Italië omdat het euthanasie debat aanzwengelde. Ze was gediagnosticeerd met een ongeneeslijke vorm van kanker.

In 2023 bracht ze nog Tre ciotole uit, dat vooralsnog onvertaald is. Ze had ook een leuke podcast met biografietjes van opmerkelijke vrouwen in de wereld. Morgana, in het Italiaans, naar het gelijknamige boek. Ze overleed op 10 augustus 2023.

5. Ada D’Adamo (1967 – 2023)

Zij overleed in het jaar dat ze de belangrijkste literaire prijs van Italië ontving, de Premio Strega. Haar boek Come d’aria is op het moment van schrijven van dit stuk nog niet vertaald, maar gezien de prijs die ze heeft ontvangen is de kans wel groot dat dit gaat gebeuren. Het autobiografische boek gaat over een moeder en dochter. Beiden hebben een ziekte en moeder vertelt aan dochter hun verhaal.

6. Daria Bignardi (1961)

Zij werd in Italië bekend vanwege haar presentatie van realityshows zoals Big Brother. Haar boeken worden mogelijk daardoor een beetje onderschat. Ze is veel op de Italiaanse tv, maar ik vond haar boeken Libri che mi hanno rovinato la vita en L’amore che ti meriti zeker de moeite waard.

Het eerste is een autobiografisch verslag over de rol van boeken in haar leven (leuk als je bibliofiel bent), het tweede gaat over de impact van drugsgebruik op een familie. Storia della mia ansia staat ook nog op mijn eigen NTL-lijst. Dat boek gaat over hoe angst voor haar een stuwende kracht is geweest om dingen te bereiken in het leven. Haar boeken spelen zich af in de regio Emilia-Romagna.

7. Margaret Mazzantini (1961)

Schrijfster en actrice. Ze komt uit een artistieke familie en in 2002 won ook zij de Premio Strega met Non ti muovere, dat in het Nederlands vertaald is als Ga niet weg. Ook Schittering en Ter wereld gekomen zijn vertaald naar het Nederlands.

Non ti muovere en Venuto al mondo zijn ook verfilmd, maar het is denk ik nog wel een speurtocht om die Nederland of België (met Nederlandse ondertiteling) te kunnen kijken. Haar boeken zijn niet heel politiek, maar gaan wel over personages die in de wereld staan en zich bewegen in de geschiedenis, in een specifieke tijd en plaats.

8. Donatella di Pietrantonio (1962)

Veel van haar boeken spelen zich af in de Abruzzen. In Nederland zijn haar boeken Teruggeworpen (L’arminuta) en Mijn zusje en de zee (Borgo sud) vertaald bij kleinere Nederlandse uitgevers.

9. Alda Merini (1931 – 2009)

Zij heeft een ingewikkeld leven gehad met meerdere opnames in GGZ-klinieken. Ze is vooral bekend als dichteres en veel van haar gedichten worden gedeeld op sociale media. Ze schreef over de zware dingen in het leven en leefde het leven zelf op dichterlijke, onnavolgbare en eigenzinnige wijze.

Er is één bloemlezing van haar gedichten (Canticum evangelicum) gebundeld en vertaald door een christelijke Nederlandse uitgeverij, verder moet je het doen met het Italiaans of Engels. Een paar jaar geleden heb ik met Antoinette Sisto ook een aantal van haar gedichten vertaald voor Meander Magazine.

10. Oriana Fallaci (1929 – 2006)

Vooral bekend vanwege haar non-fictie, maar deze is zo goed geschreven dat je helemaal wordt meegezogen in haar politieke verhalen. Ze was journaliste en interviewde de groten der aarde.

Zelf werd ze verliefd op een Griekse dissident ten tijde van de militaire dictatuur. Zijn verhaal tekende ze op in Un uomo, (Een man) dat ook in het Nederlands is vertaald. Ook dat is een episch verhaal over liefde en politieke overtuigingen.

11. Goliarda Sapienza (1924 – 1996)

Zij kwam uit Catania op Siciliê uit een bijzonder politiek georiënteerd gezin aan de extreem-linkse, anarchistische kant. Ze heeft een hele serie boeken op haar naam, die vaak een autobiografische inslag hebben.

Voor mij schrijft zij over vrijheid om zelf keuzes te maken. Haar karakters zijn niet heel analytisch, emoties en zinnelijkheid hebben een grote rol in haar boeken.  Er is slechts één boek van haar vertaald naar het Nederlands: De kunst van het genot, in 2009

12. Natalia Ginzburg (1916 – 1991)

Een belangrijke joodse schrijfster. Ze kwam uit een antifascistische familie en trouwde met Leone Ginzburg, die in de oorlog omkwam na marteling in een Duitse gevangenis. Er zijn recent enkele werken van haar vertaald zoals Al onze gisterens en De kleine deugden.

Veel van haar andere boeken kennen een vertaling naar het Engels. In 1983 komt ze in het parlement voor de communistische partij. Ze heeft zelf ook veel vertaalwerk gedaan.

13. Elsa Morante (1912 – 1985)

Op de universiteit moest ik L’isola di Arturo lezen, dat onlangs is vertaald (Het eiland van Arthur). Daarbij ben ik afgehaakt, maar ik heb me wel geworsteld door het epos Leugens en tovenarij, dat ook door Avallone wordt genoemd in het boek De vriendschap.

Ik vond het een episch boek, heel sterk in psychologische intriges. Het boek behelst 3 generaties in armoede in Zuid-Italie en begint rond het einde van de 19^e eeuw. Haar boek De geschiedenis (La storia) is onlangs ook vertaald.  

14. Alba de Céspedes (1911 – 1997)

Quaderno proibito van Alba de Céspedes is onlangs vertaald naar het Nederlands als Verboden schrift door Meridiaan Uitgevers en vertaald door Manon Smits.

Het is omschreven als een ‘moderne klassieker’. Het gaat over een huisvrouw in de jaren voor de oorlog met 2 jongvolwassen kinderen ergens in Noord-Italië die op een dag een schrift voor zichzelf koopt en over haar eigen leven gaat schrijven.

Het gaat over het zelfbewustzijn van een vrouw en het hebben van een plek voor jezelf. Het boek is toegankelijk geschreven en een mooi inkijkje in de psychologie van een vrouw vóór WOII.

15. Fausta Cialente (1898 – 1994)

Zij wordt gezien als een van de eerste Italiaanse feministes. Haar werk Le quattre ragazze Wieselberger is tot nog toe onvertaald gebleven, hoewel ook dit boek de Premio Strega won.

Het boek speelt zich af in Triëst en gaat onder andere over het irredentismo (het annexeren van buitenlandse gebieden vanwege historische motieven of de achtergrond van de inwoners) en WOII. De auteur woonde lange tijd in Egypte en in het Verenigd Koninkrijk en was ook vertaalster.

16. Sibilla Aleramo (1876 – 1960)

Haar boek Een vrouw gaat over de situatie van de vrouw in Italië rond de eeuwwisseling naar 1900. Het boek is vertaald door uitgeverij Orlando in 2022. Ook haar boek is sterk autobiografisch. Dat wordt nogal snel gezegd van boeken geschreven door vrouwen, zo hoorde ik in de podcast van Fixdit.

En inderdaad worden veel van bovenstaande verhalen zo bestempeld. Wanneer is iets autobiografisch? En doet het er toe als het een goed verhaal is?

17. Grazia Deledda (1871 – 1931)

Zij kwam van Sardinië. Stef Smulders heeft haar capolavoro (meesterwerk) Canne al vento gelezen en was enthousiast, zoals je kunt lezen in zijn recensie. Het is een van de oudste vrouwelijke werken uit de Italiaanse literatuur.

Zijn er geen jongere Italiaanse schrijfsters?

Nu denk je misschien: wat een oude schrijfsters allemaal, hoe zit het met die jonge generatie? Dat is een goede vraag en het antwoord ligt bij een enorm cultuurverschil tussen Italië en Nederland/België en waarschijnlijk ook andere noordelijke Europese landen.

Hier is de geschiedenis een voetnoot bij het heden. We houden van het nu. In Italië is het heden een voetnoot bij de geschiedenis. Vaak wordt het heden uitgelegd aan de hand van het verleden.

In Italië hebben mastodonten de macht en heeft men nog veel respect en ontzag voor literaire critici. In Nederland zeggen mensen makkelijker dat ze ‘pulp’ leuk vinden, in Italië wordt iedereen opgevoed met Dante Alighieri. En kun je met de loodgieter je ideeën uitwisselen over Canto II van de Inferno. De jongere generatie schrijfsters krijgt zo goed als GEEN media-aandacht.

Omdat ik zelf toch ook erg houd van moderne schrijfsters werd ik lid van de Facebookgroep Leggo Letteratura Contemporanea. Contemporanea betekent eigentijds. Maar dat bleek dus te gaan over boeken van de afgelopen 100 tot 150 jaar.

Enigszins teleurgesteld hoopte ik op een kenner in de groep, die toch zo’n 183.000 leden kent, die mij kon helpen aan schrijfsters van generatie X, Y of Z, die bijvoorbeeld leuke en grappige columns schrijft. Beetje Sylvia Witteman-, Hanna Bervoets-achtig. Qua stijl dan, niet qua leeftijd. Niente. Ik kreeg nul op het rekest.

In Italië worden de columns geschreven door ouderen, literair verantwoord en goedgekeurd door de critici. Ik wil me er nog wel eens in verdiepen, maar dat heeft zeker nog wat meer tijd nodig, gezien de situatie.

Mocht je alvast een tip voor me hebben voor een schrijfster van na 1984, dan houd ik me aanbevolen! Samen kunnen we een beetje betere verhouding in de boekenkast brengen!