Opmerkelijke woorden en uitdrukkingen in het Italiaans (deel 3)

Soms kom je als je in Italië leeft zomaar opeens een uitdrukking tegen waarvan je denkt: Hè? Wat raar. Hoe zit dat? Hier het 3de deel met nog eens 5 opvallende taalverschijnselen.

1. Decaf

‘s Avonds na een diner bestel ik altijd een decaf zoals ze de cafeïnevrije koffie hier aanduiden. Ik kijk dan altijd nieuwsgierig naar de kopjes die hij of zij moet uitserveren: hoe ziet hij welke de decaf is? Het moet te zien zijn, want de ober twijfelt eigenlijk nooit. Soms ben ik zo brutaal en vraag ik: ‘Come si vede qual’è il decaf?‘

Een enkeling beweert dan dat je het aan de koffie zelf kan zien: de decaf schuimt meer. Maar de meesten hebben een trucje: ze leggen het lepeltje anders neer, kiezen een ander suikerzakje, of ander kopje of iets dergelijks.

Toch gaat het niet altijd goed. Een keer kwam een cameriere op ons af, stopte abrupt, keek naar de kopjes die hij voor zich uit droeg en keerde om. Hij begon te smiespelen met de eigenaar achter de bar en kwam alsnog naar ons toe. ‘Decaf,‘ zei hij beslist bij het serveren van mijn kopje.

Ik keek hem aan. ‘Sei sicuro?‘ vroeg ik heel gemeen, want ik had wel door wat er gebeurd was. Bij het maken van de koffie had hij niet opgelet en dus wist hij niet meer welk kopje gewone espresso en welke decaf bevatte. Maar nu had ik hem toch betrapt. Lachend keerde hij zich om en liep weg.

2. (come si) Legge

‘Come si scrive? Hoe schrijf je dat?’ vroeg ik aan de rondbuikige kok en gastheer van het inmiddels helaas ter ziele gegane restaurant Il Menhir bij ons in het dorp. ‘Come si legge,‘ was het onthutsende antwoord. Ik keek Camillo aan maar bespeurde niets van ironie op zijn gezicht. Hij bedoelde het serieus. Come si legge? dacht ik, wat moet ik daar nou mee? ‘Hoe schrijf je dat?’ ‘Zoals je het leest.’

Een dialoog uit een absurd toneelstuk van Harold Pinter, dat was het. Ik probeerde het nog maar eens: ‘No, come si s-c-r-i-v-e!‘ Misschien had Camillo zijn antwoord als vraag bedoeld (‘Hoe lees je het?’)? Nu keek Camillo op zijn beurt verbaasd. Hij had toch net antwoord gegeven, of niet? leek hij te denken.

Zijn forse snor begon nors te fronsen. ‘Come si legge!‘ antwoordde hij nog eens, met stemverheffing dit keer. ‘Ma come si legge?‘ probeerde ik nu maar, in wanhoop, om te kijken of dat tot een zinvoller antwoord leiden zou. Camillo richtte zich op en plaatste zijn handen in zijn zij. Zijn buik bolde vervaarlijk naar voren. Nam ik hem soms in de maling? zo leek hij te willen uitdrukken.

We lieten het er maar even bij, ik zou het woord thuis wel opzoeken. Eerst maar eens wat eten, dat was nu belangrijker. De honger naar kennis stilde ik later wel. Eenmaal thuis keek ik in het woordenboek gelijk ook maar even bij leggere. Wat bleek: come si legge betekent hetzelfde wat wij uitdrukken met ‘zoals je het uitspreekt’.

Dat wat je antwoordt op de vraag hoe je een woord schrijft. Hoe schrijf je dat? Zoals je het leest. Gekke Italianen, die woorden schrijven zoals ze ze lezen.

3. Patrimonio

‘Weet u zeker dat u speciaal marterharen penselen wilt?’ vroeg de eigenaar van de verfwinkel aan mij. ‘Costano un patrimonio,‘ voegde hij er ter verklaring nog aan toe: ‘Ze kosten een vermogen.’ Nee, dat was inderdaad niet de bedoeling. Fijn dat hij mij erop wees in plaats van te profiteren van mijn onkunde op schildergebied.

De 4 penselen die ik nu, op aanraden van de verfspecialist, aanschafte, kostten evengoed nog 20 euro. Wat zouden die marterharen juwelen gekost hebben? Een patrimonio, dat was zeker! In Italië is het begrip patrimonio bijna heilig: Italiaanse gezinnen zijn spaarzuchtig en hebben een veel groter persoonlijk vermogen dan gezinnen in andere landen.

Het eigen vermogen, il patrimonio, is een belangrijke verzekering tegen moeilijke tijden, de enige verzekering bij gebrek aan andere, door de overheid gegarandeerde zekerheden. Zo af en toe duikt het idee van een vermogensbelasting, een patrimoniale, op in regeringskringen, als de enige oplossing die de staatsschuld nog kan terugbrengen. Politieke zelfmoord, dus ondenkbaar.

4. Pizzicato

Ieder jaar word ik wel door een wesp gestoken en weet ik niet hoe ik het in het Italiaans moet zeggen. Toen ik Roberto een keer probeerde uit te leggen dat ik door een vespa gestoken was en zat te hannesen met puntuato, picchiato, morso, mangiato, eh…, reageerde hij meteen met ‘Ah, ti ha pizzicato una vespa!‘ ‘Sì,‘ zei ik meteen.

Maar waarom is het eigenlijk pizzicato? Een injectie is een puntura, dus waarom is ’geprikt zijn’ dan niet puntuato? Ik raadpleegde het woordenboek maar weer eens. En ja, natuurlijk, pizzicare is tokkelen, pizzicato kende ik toch uit de muziek! Maar het kan ook steken betekenen, zo bleek.

Ik zocht voor puntuato altijd het werkwoord bij puntura (dat inderdaad ook de steek van een insect kan betekenen), maar dat is niet punt(u)are (of –ire, of –ere) maar pungere! Dus kun je eenvoudig zeggen ‘mi ha punto una vespa‘. Het was zo eenvoudig. Die maledetti verbi irregolari, vervloekte onregelmatige werkwoorden ook. De Italiaanse taal is absoluut niet a norma!

Naast pungere en pizzicare bestaat ook het werkwoord punzecchiare. Dat klinkt wel erg mooi, ingewikkeld Italiaans, dus misschien moet ik dat woord maar gebruiken in het vervolg. De pijn (of jeuk, ook muggen punzecchiano er op los) is er niet minder om.

5. Tedeschi

Een keer toen we onderweg waren stond er een oud mannetje langs de weg te liften. We namen hem mee naar de bar waar hij heen wilde en volgden hem mee naar binnen voor een espresso. De oude man raakte meteen in gesprek met een aantal dorpelingen van zijn generatie. ‘Tedeschi,’ hoorden we hem zeggen, waarop een paar van zijn toehoorders ons schielijk aankeken.

We lachten: hij zag ons voor Duitsers aan, waarschijnlijk omdat die hier als toeristen in de meerderheid waren en de voor Italianen onmogelijk voort te brengen keelgeluiden van het Nederlands en het Duits hetzelfde klinken.

Gek eigenlijk, bedachten we, dat de inwoners van Duitsland, la Germania, tedeschi genoemd worden, in plaats van germani of iets dergelijks. De inwoners van Olanda zijn olandesi, van la Francia francesi, Ingilterra inglesi enzovoort.

En er bestaat ook geen synoniem voor Germania in de zin van Tedeschia of vergelijkbaar. Tedesco lijkt in de verte verwant aan teutoons, maar Teutonia bestaat ook niet. Wel het werkwoord tedescheggiare, de Duitse gewoonten en gebruiken aanhangen. Maar daar beginnen we als echte olandesi natuurlijk niet aan. Tedeschi, tsss.