Column: femicide in Italië, cijfers, voorbeelden en aanpak

De afgelopen maanden stond mijn nieuwsfeed vol met berichten over vrouwen die door hun (ex-)partner waren vermoord. En zoals wel vaker wanneer iets volop in het nieuws is, had iedereen er wat over te zeggen: volgens de een lokken vrouwen het zelf uit, volgens de ander is er te weinig hulp van instanties en weer een ander pleit voor een andere opvoeding van ‘onze jongens’. Waar het ook vandaan komt en wat we er ook tegen moeten doen, femicide is een probleem dat steeds groter wordt in Nederland. Maar hoe zit dat in Italië?

Wat is femicide?

Volgens de World Health Organization (WHO) en het European Institute for Gender Equality (EIGE) gaat het bij femicide om moord op een vrouw vanwege haar gender. Dus bij femicide wordt een vrouw vermoord omdat ze een vrouw is.

Helaas is er nog geen officiële rechtsgeldige definitie van de term, omdat landen binnen Europa daar nog geen consensus over hebben bereikt. Dit is jammer, want alleen met een duidelijke definitie kan de omvang van femicide echt goed in kaart worden gebracht en kunnen er wetten gemaakt worden om femicide tegen te gaan.

Vaak worden de termen femicide en vrouwenmoord door elkaar gebruikt, maar het zijn geen synoniemen van elkaar. Bij vrouwenmoord gaat het om iedere moord op een vrouw, terwijl bij femicide de motieven van de moorden gendergerelateerd zijn. In de meeste gevallen van femicide is de dader de (ex-)partner van de vrouw.

De motieven van de daders en het soort geweld dat gebruikt wordt lopen uiteen, net als de achtergronden van de vrouwen die om het leven worden gebracht. Ook de afkomst van de vrouwen, de sociale klasse waar ze in zitten en de religie die ze aanhangen verschillen.

Cijfers en feiten

Omdat er nog geen rechtsgeldige definitie van de term femicide is, is het moeilijk om precieze aantallen van femicide te noemen. In een rapport van UN Women over femicide in 2023, werden er in dat jaar wereldwijd elke dag 140 vrouwen en meisjes vermoord door hun partner of andere familieleden. Dat betekent dat elke 10 minuten ergens op de wereld een vrouw opzettelijk van het leven wordt beroofd.

In Nederland wordt gemiddeld elke acht dagen een vrouw vermoord, waarbij in 6 van de 10 gevallen de vermoedelijke dader een (ex-)partner is. In Italië werden in 2024 113 vrouwen vermoord, waarvan 99 vrouwen slachtoffer waren van geweld in de familiesfeer en 61 vrouwen werden vermoord door hun (ex)-partner.

Giulia Tramontano

In Italië zijn er al jaren regeringscampagnes tegen femminicidio, bijvoorbeeld door billboards langs de weg. Helaas mocht dat voor zwangere Giulia Tramontano niet baten. Op zaterdag 27 mei 2023 verdwijnt de 29-jarige spoorloos en een dag later doet haar vriend, Alessandro Impagnatiello, aangifte. Later blijkt dat Giulia dan al dood is en slachtoffer is geworden van femicide. En dat de dader haar vriend is.

Waarom hij haar vermoordde? Giulia had ontdekt dat hij naast haar nog een vriendin had. Hij beloofde Giulia dat hij weg zou gaan bij die vriendin, maar hield zich niet aan die belofte. Daarom besloot ze om bij hem weg te gaan. Op zaterdagavond 27 mei brengt Alessandro Giulia met bijna 40 messteken om het leven, waarna hij haar probeert te verbranden. Vervolgens legt hij haar, met het zeven maanden oude kind in haar buik, in zijn auto en dumpt hij haar. Hij doet aangifte van de moord stuurt haar appjes waarin hij vraagt waar ze is.

Volgens Alessandro zorgde de situatie bij hem voor veel stress en heeft hij haar eigenlijk zonder reden vermoord. Tijdens het verhoor vertelt hij uitgebreid over de moord zonder emotie te tonen. Hij deelde zelfs het gruwelijke detail dat hij rustig een broodje zat te eten op het moment dat Giulia vol met messteken op de grond lag te kermen, en haar toen nog twee keer stak.

Giulia Cecchettin

Een andere femicidezaak die veel stof deed opwaaien in Italië, was de zaak van de 22-jarige studente Giulia Cecchettin. Op zaterdag 11 november 2023 werd Giulia vermoord door haar ex-vriend Filippo Turetta. Net als bij de zaak van Giulia Tramontano had Giulia Cecchettin het uitgemaakt met haar vriend. Hij kon het niet verkroppen dat Giulia het had uitgemaakt én dat zij zou afstuderen en hij nog een jaar moest studeren.

Toen ze samen naar het winkelcentrum gingen om een jurk voor haar afstuderen te kopen, verdween ze. Later werd ze in een gracht gevonden en bleek dat hij haar met meer dan 70 messteken om het leven had gebracht. Nadat ze was overleden, stopte hij haar in een plastic zak en gooide haar in een gracht. Toen Filippo opgepakt werd, bekende hij de moord direct en zei hij dat het een impulsieve daad was. Op dinsdag 3 december 2024 kreeg Filippo een levenslange gevangenisstraf opgelegd.

De zaak van Giulia Cecchettin zette heel Italië op zijn kop. In meerdere steden in Italië ging mensen de straat op en riepen ze op tot culturele veranderingen. Dit had mede te maken met de achtergrond van zowel Giulia als van Filippo. Beiden kwamen uit de middenklasse, hadden bijna een zware studie aan de universiteit afgerond en hadden een stabiele thuissituatie.

De familie van Giulia was fel. Volgens hen heerst er in Italië een seksistische cultuur die een voedingsbodem vormt voor vrouwengeweld. Ze richtten een stichting op die geld inzamelt voor onderwijsprogramma’s om femicide onder de aandacht te brengen.

Niet alleen de familie van Giulia was vastberaden om femicide een halt toe te roepen. In 2016 werd er een Italiaanse beweging opgericht die de straat opgaat om te protesteren tegen elke vorm van gendergerelateerd geweld en tegen het patriarchaat in de Italiaanse samenleving. De beweging, genaamd Non una di meno (niet eentje minder), is gebaseerd op de Argentijnse beweging Ni una menos, die in 2025 was opgezet nadat de 14-jarige Chiara Paez was vermoord door haar vriendje.

Non una di meno protesteerde in eerste instantie vooral tegen de vele vrouwenmoorden in Italië, maar inmiddels richten de protesten zich ook op huiselijk geweld, verkrachting, seksuele intimidatie, abortus en de loonkloof tussen mannen en vrouwen. Na de moord op Giulia Cecchettin hield de beweging, bestaande uit 500.000 Italianen, een demonstratie bij het Colosseum in Rome.

Femicide in de politiek

Femminicidio staat in de Italië al jaren hoog op de politieke agenda. In 2013 werd er een anti-femicidewet aangenomen, een wet waarin staat dat instanties hun krachten moeten bundelen wanneer een vrouw zich bij een van die instanties meldt. In de praktijk werkt deze wet niet erg goed, omdat een vrouw zich vaak niet meldt bij een instantie, uit angst dat haar (ex-)partner haar iets aan doet.

Ook is er een wetsvoorstel aangenomen die die femicide als apart misdrijf classificeert. Op basis van dit wetsvoorstel kan een man die zijn (ex-)vrouw vermoordt, daar een levenslange celstraf voor krijgen. Bovendien liggen er plannen klaar om andere vormen van geweld tegen vrouwen zwaarder te bestraffen, zoals straffen voor mishandeling, stalking en wraakporno.

Naast wetten werken politie en justitie ook al jaren met het gele kaarten-systeem. Als er melding wordt gemaakt dat een persoon verbaal en/of fysiek geweld heeft gebruikt, dan krijgt de vermeende dader een gele kaart. In eerste instantie is het alleen een administratieve maatregel.

Personen met een gele kaart kunnen een heropvoedingstraject volgen. Als ze dit traject goed doorlopen, kan hun gele kaart ingetrokken worden. Als de persoon zijn gedrag niet aanpast, dan kan hij een sanctie opgelegd krijgen. Cijfers laten een positief beeld zien: personen die een heropvoedingstraject volgden, kwamen minder in aanraking met justitie dan personen die dat niet deden.

Het is de vraag of het aannemen van het wetsvoorstel ervoor gaat zorgen dat het aantal femicidegevallen in Italië afneemt. Ik betwijfel of het opleggen van hogere straffen echt effectief is. We moeten ervoor zorgen dat een vrouw überhaupt niet bang hoeft te zijn dat een man haar iets aandoet.

Dus moeten we ons richten op opvoeding, onderwijs en voorlichting. Aan de andere kant, femicide staat in Italië in ieder geval al jarenlang op de politieke agenda, iets waar Nederland en andere landen een voorbeeld aan kan nemen.