Friuli-Venezia Giulia

Friuli-Venezia Giulia (Friuli-Julisch Venetië), Friûl in de streektaal, en ook wel afgekort tot Friuli of FVG, is de autonome regio in het noordoosten van Italië. Aan de buitengrenzen liggen Oostenrijk en Slovenië, aan de Italiaanse kant wordt het omringd door Veneto. De hoofdstad van de regio is Triëst (Trieste), de andere belangrijke plaatsen zijn Gorizia, Udine en Pordenone.

Deze 4 steden zijn naamgevers van de 4 provincies waaruit de regio bestaat en de bestuurscentra daarvan. Udine heeft een bijzondere positie. Door de centrale ligging is de stad het economisch centrum en legt zij in het dagelijks leven meer gewicht in de schaal dan de officiële hoofdstad Triëst. En ook haar universiteit scoort beter in vergelijkingslijstjes. Last but not least beschouwt men de inwoners van Triëst niet als echte Fûrlan.

Naast het Italiaans is het Fûrlan officieel de 2de taal, deze wordt op alle scholen onderwezen tot en met de middelbare school. Er wordt in gezongen, gepubliceerd, er worden films in gemaakt en er wordt politiek in bedreven. Het Fûrlan kent een aantal varianten, zowel binnen als buiten de regio. Zo is het nauw verwant aan het dialect in het zuidoosten van Veneto en ook aan de streektaal in Noordwest-Slovenië. Vergelijkbaar met de overeenkomst tussen het Plat in Oost-Groningen en het Ostfries, net over de grens in Duitsland.

De oorsprong van het Fûrlan is hybride en het is in de basis verwant aan het Ladin van Alto-Adige en Reto-Romaans uit Zwitserland. Het is als streektaal zijn eigen weg gegaan, vergelijkbaar met het verschil tussen het Nederlands en het Afrikaans. Beïnvloed door voorbijtrekkende volken, de vele regiocontacten en regelmatig verschuivende grenzen zijn het Keltisch, Slavisch, Duits, Latijn en ook hedendaagse Italiaans te herkennen.

Culinair zijn er een aantal bijzondere gerechten en producten, met als gemene deler de cucina povera, met elk hun eigen verhaal. Om er een paar te noemen: pitina, een rauw gerookte ‘worstbal’ van fijngesneden vlees met wilde kruiden en bedekt met maïsmeel. Brovada, friszure meiknolletjes ingelegd in de marc die men laat gisten na het persen van de druiven (ook wel voor het destilleren van grappa gebruikt). Muset, een malse salsicce die gemaakt wordt van de snuit van het varken. En alles altijd geserveerd met polenta, gekookt of gebakken.

Ook op wijngebied zijn er vele parels. Vaak te klein om veel export te kunnen hebben, maar daardoor zeker niet minder van kwaliteit. In tegendeel, veel wijnhuizen zijn kleinschalige familiebedrijven. Ze verbouwen met liefde en grotendeels biologisch een paar lokale rassen, waar ze dan ook alles vanaf weten. En met veel zorg, toewijding en rust worden schitterende wijnen op fles gebracht. Een belangrijk samenwerkingsverband van aantal goede kleine wijnhuizen is bijvoorbeeld EnoPordenone.

Qua natuur, sport en cultuur heeft Friuli-Venezia Giulia alles bij de hand: bergen om te trekken en te klimmen. Laagvlaktes om te wandelen en te fietsen. Vele kilometers prachtig en langzaam aflopend strand, zowel ingericht met stoel en parasol als vrije natuur. Meren en rivieren om te zwemmen en te vissen. Grotten en klimwanden. Speleologie en canyoning. Skiën, snowboarden en langlaufen. Musea, villa’s en parken, parapenting en hanggliding.

Bovenal is Friuli-Venezia Giulia onbekend, wel druk aan de kust, maar verderop heerlijk rustig, met vriendelijke mensen die nog alle tijd hebben. En voor 90 cent koop je er nog een kop koffie of een spritz.