Ontdek Herculaneum, de archeologische site in de schaduw van Pompeï

Herculaneum wordt vaak gezien als het kleine broertje van het veel bekendere Pompeï. Het Romeinse stadje aan de voet van de Vesuvius, op de plek waar nu het moderne Ercolano ligt, werd in het jaar 79 getroffen door dezelfde uitbarsting die ook Pompeï wegvaagde. Herculaneum was echter beduidend kleiner en telde maar circa 4.000 inwoners tegen de 20.000 van Pompei. Maar dat is geen reden om Herculaneum maar links te laten liggen, betoogt Francesco Sirano, de dynamische directeur van het Parco Archeologico di Ercolano.

‘Herculaneum en Pompeï vullen elkaar aan’

‘De beide archeologische sites vullen elkaar aan, omdat Herculaneum dingen heeft die je in Pompeï niet vindt. Herculaneum werd bedolven onder een zogeheten pyroclastische stroom, een mengeling van gloeiend heet gas, as en stukken rots, die de onderliggende stad hermetisch afsloot. Daardoor zijn hier meerdere verdiepingen bewaard gebleven, evenals organisch materiaal zoals hout en papier, anders dan in Pompei. Dat werd bedekt door een regen van lapilli (vulkanische sintels), die lucht doorlaten waardoor naar verhouding meer materiaal verloren is gegaan.’

Een wandeling over de basalten straten van Herculaneum maakt duidelijk wat hij bedoelt. 2 of 3 verdiepingen hoge woningen, verkoolde maar volkomen intacte houten luiken, gevels en balustrades, loden waterleidingen, prachtige fresco’s en mozaïeken en overdekte villa’s met ruime licht doorlatende atria (binnenplaatsen) brengen het stadje tot leven.

En als de indrukken je te veel worden of je gewoon even wilt rusten, dan kun je halverwege het parcours bijkomen op een pleintje met schaduwrijke bomen en kastjes met boeken in meerdere talen, dat gewijd is aan otium, het zalig nietsdoen.

Steentje voor steentje wordt gerestaureerd

Ronddrentelend door het antieke stadje valt op dat daar hard wordt gewerkt. Wanden van huizen worden gestut. Bedreigde fresco’s van muren gehaald om daarna met nieuwe technieken en materialen weer te worden bevestigd.

Resten van oudere, technisch minder geavanceerde restauraties worden verwijderd. En in een pas uitgegraven villa zijn aanvallige, in witte overalls gehulde, restauratrices bezig om een mozaïekvloer steentje voor steentje te reinigen en te herstellen. Een monnikenwerk, dat hoognodig was geworden.

Herculaneum bestond al lang voor 79 en zou volgens de legende zijn gesticht door de Griekse held Herakles, door de Romeinen herdoopt in Hercules. Daarom heeft het Archeologisch Park als symbool de nodus herculaneus gekozen, de knoop waarmee de Romeinen hun toga’s dichtbonden en die door de held zelf zou zijn uitgevonden.

Opgravingen

Na uitbarsting van de Vesuvius verdween de herinnering aan de verzwolgen stad, totdat in 1710 een plaatselijke boer bij het ploegen op marmerresten stootte. In de 18^e eeuw werden op last van de koningen van Napels ook de eerste opgravingen uitgevoerd.

Dat gebeurde nog vrij primitief, met in de lavakorst uitgegraven onderaardse gangen, maar daarbij werd al wel duidelijk werd dat dit het Herculaneum was waarover antiek-Romeinse historici hadden geschreven.

In de vorige eeuw zijn bij opeenvolgende archeologische campagnes grote delen van Herculaneum opgegraven. (Maar lang niet alles, ook omdat het huidige Ercolano erboven is gebouwd.) Een jaar of 20 geleden lagen de opgravingen er nog wat armetierig bij, zegt directeur Sirano, maar daaraan kwam een einde dankzij het Packard Humanities Fund, dat sinds 2001 sponsor is van Heraculaneum.

Voorzitter David Packard, een telg uit de vermaarde computerfamilie, zette samen met directeur Sirano het Herculaneum Conservation Project op, met het doel om het complex te restaureren en uit te breiden. In het kader daarvan worden dit jaar 6 ‘nieuwe’ huizen opengesteld voor het publiek.

Villa dei Papyri

In de komende 10 jaar wordt nog eens 76 miljoen vrijgemaakt, mede dankzij een bijdrage uit het PNRR, het Italiaanse post-covid herstelfonds. Daarbij moet ook de Villa dei Papyri toegankelijk worden. Dit verderop gelegen gebouw is vermaard als de enige uit de Grieks-Romeinse Oudheid bewaard gebleven bibliotheek.

200 jaar geleden werden hier op de planken 1800 papyrusrollen met filosofische en wetenschappelijke teksten gevonden. Slechts een paar daarvan konden worden ontcijferd, omdat de verkoolde rollen bij het openen uit elkaar vielen.

Twee eeuwen lang lagen de rollen in depots van verschillende musea, totdat afgelopen februari het geruchtmakende nieuws kwam, dat 3 jonge informatici uit Silicon Valley een manier hadden gevonden om met behulp van kunstmatige intelligentie, door hoogte en gewicht van de inkt op het blad te meten, de gesloten rollen te lezen. Werk aan de winkel dus voor filologen, historici en filosofen.

Meer bezoekers voor Herculaneum

De renovatie van Herculaneum, dat nu ook een ruime toegangshal en een intern Antiquarium (museum) rijk is, werpt vruchten af. Vorig jaar kwamen er 610.000 bezoekers, een kleine vooruitgang in vergelijking met pro-covid jaar 2019, en in de eerste 3 maanden van 2024 waren het er al 36% meer dan in 2023 en 45% meer dan in 2019.

Dat is altijd nog weinig vergeleken met de 4 miljoen die Pompeji vorig jaar haalde, en dat is misschien maar goed ook. Zo’n aantal zou het kleinere Herculaneum ook niet aankunnen, en bovendien is het een stuk prettiger wandelen zonder al te veel drommen mensen om je heen.

Traditionele keuken van Campanië

Wanneer je de poort van het park uitloopt en trek hebt gekregen van het sjouwen, dan word je tegenover de uitgang op je wenken bediend in het Ristorante Pappamonte, waar 2 goedlachse zusters de traditionele keuken van Campania serveren tegen zeer schappelijke prijzen.

Mijn menu – pasta alla genovese, calamaretti fritti, scarola napoletana en vino della casa (korte pasta met gesmoord rundvlees en uien; gefrituurde kleine inktvisjes; andijvie met olijven, kappertjes en ansjovis; huiswijn) – was heerlijk!

Directeur Francesco Sirano vertelt nog even waarom je Herculaneum zelf moet gaan zien: