De Valle del Belice in Zuidwest-Sicilië: tempels, kastelen, kunst en heerlijk eten

Castelvetrano, Gibellina en Partanna liggen op Sicilië, in de Valle del Belice, het dal van de rivier Belice, maar de namen zullen veel lezers niet veel zeggen. De meeste Sicilië-reizigers houden het bij het noorden en oosten van het eiland met als highlights Palermo, Taormina en Catania. Het zuidwesten is minder bekend, wat het voordeel heeft dat je er niet over de hoofden van toeristen hoeft te lopen.

Behalve misschien in augustus, wanneer half Noord-Italië naar het zuiden trekt en het toch te warm is om fris en vrolijk op speurtocht te gaan. In de rest van het jaar loont het de moeite om op Palermo (of Trapani) te vliegen en vandaar met een huurauto in een paar uur zuidwaarts te rijden over Alcamo of langs de kust via Trapani.

De tempels van Selinunte

De Belice stroomt in zee bij Selinunte, het antieke Selinous. De stad werd in het jaar 650 v. Chr. gesticht door Griekse kolonisten en groeide al gauw uit tot een van de grootste steden van haar tijd, met circa 100.000 inwoners. Maar in 409 werd zij verwoest door de Carthagers die vanuit Noord-Afrika ook een groot deel van Sicilië hadden gekoloniseerd.

Daarna ging het bergaf met Selinous, dat in de 3de eeuw v. Chr. werd verlaten en nu het grootste archeologische park van Europa is. De glorietijd van Selinous viel in de 6de eeuw v. Chr., waarin 8 grote Dorische tempels werden gebouwd.

De best bewaarde daarvan is die van de godin Hera, maar als je er een paar uur voor uittrekt dan zie je ook de andere en krijg je een goede indruk van de omvang van de antieke stad. In het voorjaar kun je tussen de ruïnes nog de wilde selderij – in het Oudgrieks selinon – vinden die de stad ooit haar naam gaf.

Een deel van de archeologische vondsten is ondergebracht in een museum in het park, dat bekend staat als de Baglio Florio. In deze voormalige herenboerderij van wat ooit de rijkste en machtigste familie van Sicilië was, worden ook recepties en diners georganiseerd, met Siciliaanse specialiteiten en volksmuziek.

Meer informatie:
https://parchiarcheologici.regione.sicilia.it 

Partanna: kasteel, kerk en uien

Selinunte maakt nu deel uit van de gemeente Castelvetrano, die mooi aan zee ligt, maar niet uitblinkt in architectonische schoonheid. Net als elders in Zuid-Italië kom je hier regelmatig onafgemaakte of leegstaande betonskeletten tegen van woningen en ondernemingen die het om de een of andere reden niet hebben gehaald en je doen realiseren dat je hier toch in een van de armste streken van Italië bent.

Een vriendelijker aanblik biedt Partanna, even verder landinwaarts. Het is een van die typische dorpen waar de tijd heeft stilgestaan. In de middeleeuwen was dit gebied Arabisch en heette de nederzetting Barthamnah, wat zoveel betekent als ‘veilige plaats’. Dat was het ook, want vanaf de 400 meter hoge heuvel waarop Partanna ligt, heb je een duidelijk uitzicht op het omringende land tot aan de zee toe.

Het meest indrukwekkende gebouw is hier het Castello Grifeo. De imposante burcht van de familie die hier eeuwenlang de dienst uitmaakte, met zijn ruime binnenplaats en tuin, herbergt nu een leuk klein museum, waarin 4 millennia historie van Partanna wordt samengevat. 

Meer informatie:
https://parchiarcheologici.regione.sicilia.it 

Het andere belangrijke monument is de Chiesa Madre, ofwel de dom, die is opgedragen aan de S.mo Salvatore, de Allerheiligste Verlosser. Die stamt uit de 16^e eeuw maar werd zwaar getroffen door de aardbeving die in 1968 grote delen van de Valle del Belice in puin legde.

Na een langdurige, in 2019 afgeronde, restauratie is de kerk weer in haar oude glorie hersteld. Wie houdt van barok, en dan met name de exuberante Siciliaanse versie daarvan, kijkt hier zijn ogen uit.

Het centrum van Partanna is een mengeling van eeuwenoude woningen en nieuwbouw van na de aardbeving. Maar wie er gevoelig voor is, zal zich zeker aangetrokken door de lome, dorpse sfeer van onthaasting, die zo kenmerkend is voor het Italia profonda, het onvergankelijke ‘diepe Italië’. Temeer omdat je er ook nog eens goed bij kunt eten.

De Valle del Belice is een rijk landbouwgebied en lunchen in Partanna doe je dan ook met plaatselijk verbouwde tomaten, olijven, aubergines en olie, naast streekproducten als de Vastedda del Valle del Belice, een zachte kaas van rauwe schapenmelk, en de Cipolla di Partanna, een grote roze ui die zo zacht en zoet smaakt dat je hem rauw kunt eten.

Alles uiteraard begeleid met goudglanzende Siciliaanse wijnen als grillo en cattaratto van gerenommeerde plaatselijke producenten als Tardi, Vaccaro en Planeta.

Gibellina en de Cretto di Burri

Bij de aardbeving van 15 januari 1968 kwamen 231 mensen om en werden 70.000 dakloos. Het eeuwenoude, ook door Arabieren gestichte, dorp Gibellina aan de bovenloop van de Belice, werd totaal verwoest. Restaureren was onbegonnen werk en wederopbouw op dezelfde plek riskant vanwege het gevaar van een nieuwe beving. Daarom werd op een paar kilometer afstand het gloednieuwe Gibellina Nuova gebouwd.

Maar het oude Gibellina is niet vergeten en dat zal ook niet gebeuren ook, sinds kunstenaar Alberto Burri het in de jaren 80 heeft getransformeerd tot de Grande Cretto (Grote Kloof, ook bekend als de Cretto di Burri). Met zijn 80.000 vierkante meter is dit waarschijnlijk het grootste, maar zeker het meest indrukwekkende landschapskunstwerk van Europa.

Burri overgoot de ruïnes met een dekmantel van cement en liet daarbij de oorspronkelijke steile straten en stegen intact, zodat je nu nog kunt wandelen door wat ooit een levend dorp was. Dolen door het vrij toegankelijke betondorp onder de felle Siciliaanse zon is een onwerkelijke ervaring, die moeilijk te beschrijven valt maar kan aanzetten tot zowel filosofische overpeinzingen als leuke selfies.

Gibellina Nuova is minder spannend, maar het interessant te zien hoe dit nieuwe dorp uit het niets is gepland en gebouwd in dezelfde jaren waarin in de Nederlandse polder een stad als Zeewolde verrees.

Verrassend is tenslotte een bezoek aan de Baglio Di Stefano tussen het oude en het nieuwe Gibellina, die een rijke collectie moderne kunst bevat, te beginnen bij een enorme ‘zoutberg’ aan de ingang. 

Meer informatie:
https://fondazioneorestiadi.it