Meesterlijke roman Il Gattopardo opnieuw verfilmd

Met de roman Il Gattopardo (de Tijgerkat) van Giuseppe Tomasi di Lampedusa maakte ik voor het eerst kennis tijdens een college over de geschiedenis van de Italiaanse eenwording, het Risorgimento. Een fictief verhaal dat als voorbeeld dient om de psychologische toestand in Italië, een land in wording, weer te geven. Dat moest wel een bijzonder verhaal zijn, dacht ik. Uiteraard las ik het destijds en de roman maakte inderdaad een diepe indruk.

De verfilming van het boek door Visconti uit 1963 die ik later zag viel, ondanks de glansrol van de imposante Burt Lancaster als de prins, wat tegen. Misschien kwam dat doordat Visconti de nadruk legt op de periode 1860-1862, terwijl de roman zich over een halve eeuw uitstrekt.

Het geweldige laatste hoofdstuk heeft Visconti bovendien helemaal weggelaten. Deze bewerking heeft de auteur overigens zelf niet hoeven zien, want hij overleed al in 1958, zelfs nog voordat de roman, zijn enige publicatie, als meesterwerk erkenning vond.

Maar nu is er een herkansing, in de vorm van de gelijknamige Netflix-serie die binnenkort uitkomt.

Het verhaal

De roman volgt Don Fabrizio Corbera, prins van Salina, tijdens een periode van grote sociale en politieke verandering. Terwijl Giuseppe Garibaldi’s troepen Sicilië binnenvallen en de oude aristocratische orde bedreigen, worstelt Don Fabrizio met de onvermijdelijke transformatie van zijn wereld.

De centrale verhaallijn draait om het huwelijk van zijn neef Tancredi Falconeri met Angelica Sedàra, de dochter van een nouveau riche burgemeester – een verbintenis die symbool staat voor de versmelting van oude en nieuwe sociale klassen.

De luipaard uit de titel – het familiewapen van de Salina’s – fungeert als centraal symbool voor de aristocratie: elegant en krachtig, maar gedoemd tot uitsterven.

De roman is doorspekt met vooruitwijzingen naar de dood, verval en het einde van een tijdperk, maar presenteert dit alles met een mengeling van ironie en nostalgie.

Alles moet veranderen, opdat alles hetzelfde kan blijven

Het centrale thema van de roman wordt verwoord in Tancredi’s beroemde uitspraak dat alles moet veranderen opdat alles hetzelfde kan blijven. Deze paradox vormt de kern van het verhaal, waarin verandering en behoud, verval en aanpassing constant met elkaar in spanning staan.

De prins begrijpt dat zijn klasse moet evolueren om te overleven, maar blijft tegelijkertijd diep melancholisch over het verlies van de oude waarden.

De term gattopardismo wordt in het Italiaans nog steeds gebruikt om schijnbare verandering te beschrijven die in werkelijkheid het behoud van de status quo dient. Een levenshouding waarvan gezegd wordt dat elke Italiaan deze tot in zijn vezels bezit, gevoed door de eeuwenlang overheersing van hun land door steeds wisselende machthebbers.

Nog onlangs struikelde ik over een oude uitspraak van de vermaarde journalist Indro Montanelli waarin deze zegt niet optimistisch te zijn over de toekomst van het land Italië, maar daarentegen de overlevingskansen van de Italianen zeer hoog in te schatten.

Jezelf aanpassen, schikken naar de nieuwe omstandigheden en ondertussen zoveel mogelijk te blijven doen wat je altijd al deed: dat is wat de Italianen tot sterke overlevers maakt.

Relikwieën

Een scene uit het (door Visconi dus niet verfilmde) laatste hoofdstuk is zo sprekend dat deze mij altijd is bijgebleven. Jaren na de dood van de prins, krijgt de oude vrijster Concetta, die met haar zussen nog steeds in het Palazzo Salina woont, bezoek van een pater die de vele relikwieën die de familie in de loop der tijd heeft verzameld, komt authentiseren.

De geestelijke trekt zich met een soort loodgieterstas met gereedschappen terug in de huiskamer waar alle, honderden relikwieën zich bevinden. De zussen blijven angstig buiten en horen urenlang alleen maar gehamer en gebeitel.

Als de prelaat dan eindelijk naar buiten komt, deelt hij plechtig mee dat slechts een paar relikwieën echt zijn. Het hoofdstuk, en daarmee het boek, eindigt met een beeld van de relikwieën die worden weggegooid, symbolisch voor het einde van de Salina-dynastie en de maatschappelijke klasse waar zij toe behoorden.

Herkansing op Netflix

Ik hoop dat deze waarlijk Flaubertiaanse scène in de nieuwe verfilming wel de plek heeft gekregen die hij verdient. We gaan het zien, binnenkort. Een teaser is al wel beschikbaar.

Centraal in de cast staan: Kim Rossi Stuart in de rol van de prins van Salina (in de film gespeeld door Burt Lancaster); Saul Nanni zal de charmante Tancredi spelen (een rol die Alain Delon in de verfilming vertolkte); Deva Cassel, de dochter van Vincent Cassel en Monica Bellucci, zal Angelica spelen (en daarmee de rol van Claudia Cardinale overnemen); tot slot zal Benedetta Porcaroli Concetta vertolken.

Il Gattopardo is vanaf 5 maart te zien op Netflix.