Waarom rijden de treinen in Italië niet meer op tijd?

Dat was jarenlang de dooddoener van nostalgielijders naar de tijden van weleer. Het klopte niet, maar het bleef wel een feit dat het naoorlogse Italiaanse treinverkeer aan snelheid en punctualiteit nogal te wensen overliet. Daar leek een einde aan te komen met de opening van de hogesnelheidslijnen. (Dan hebben we het dus niet over de regionale boemels. Daar wordt weinig geld aan uitgegeven en dus zijn ze vaak verouderd, traag, laat, overvol en niet bijzonder schoon.) Maar in de afgelopen jaren leek de efficiëntie terug te lopen. Een onderzoek heeft nu uitgewezen dat die indruk klopt.

Het was een ware revolutie voor de Italiaanse staatsspoorwegen (toen Ferrovie dello Stato, nu Trenitalia), toen in december 2008 drie verschillende snelle treinen werden geïntroduceerd.

De ‘Frecce’

De Frecciarossa (rode pijl) bereikt een snelheid van 300 kilometer per uur en zorgt voor een dagelijkse verbinding via de hogesnelheidslijn tussen de voornaamste Italiaanse steden. De Frecciargento (zilveren pijl) haalt de 250 km/h en gebruikt zowel HSL als het traditionele spoor. Dat laatste geldt ook voor de Frecciabianca (witte pijl) die kleinere en middelgrote steden als bestemming heeft.

In 2015 kwamen daar nog de treinen bij van de particuliere, met comfortabele kunstleren stoelen uitgeruste, maatschappij Italo die zich beperkt tot de voornaamste bestemmingen. (Voor het vervolg moet je dan overstappen naar Trenitalia.)

Sindsdien kunnen treinreizigers in één uur van Rome naar Napels reizen in plaats van 2. De reistijd van Milaan naar Rome (480 km) werd teruggebracht van de ruim 4 uur van de Intercity naar 3. Dat betekende tevens de doodsteek voor het inmiddels failliete Alitalia, dat voorheen goed verdiende aan zijn bijna-monopolie op de vlucht Rome-Milaan.

Want wie neemt nog het vliegtuig als je met de trein niet meer tijd kwijt bent? ‘Eindelijk doet Italië iets wat goed werkt,’ juichte het nationaal persbureau ANSA, en inderdaad, de Frecce (pijlen) werden al snel vermaard, niet alleen om hun snelheid, maar ook om hun betrouwbaarheid. Maar daar is in de afgelopen jaren de klad in gekomen.

Trenitalia meldt in haar jaarverslag over 2022, dat 98,1% van de Frecce aankwam met minder dan 60 minuten vertraging. Dat is mooi, oordeelde journaliste Milena Gabinelli, maar tussen 0 en 60 minuten ligt nog heel wat.

Forse vertragingen

Daarom heeft zij voor de Corriere della Sera en tv-zender La7 uitgezocht hoeveel vertragingen de Frecce nu precies oplopen. Haar onderzoeksteam heeft daarvoor ruim 1.200 tijdstabellen geanalyseerd uit de laatste 10 dagen van november en de eerste 10 van december 2023, een normale periode zonder noodweer, natuurrampen of stakingen.

Daarbij bleek dat eind november op de lijn Venetië-Milaan (267 km in 2 uur en 27 minuten) maar 7 van de 120 Frecce op tijd arriveerden. De gemiddelde vertraging bedroeg 13 minuten, terwijl 44% meer dan 20 minuten te laat aankwam. Begin december ging het niet beter, waarbij opviel dat vooral de avondtreinen, met de pendelaars, vertragingen opliepen.

De Frecce van Milaan naar Rome hadden in de observatieperiode gemiddeld 12 minuten vertraging. In de ochtendspits liep dat op tot 20 minuten, terwijl sommige treinen steevast een halfuur vertraging opliepen.

Voor minister van landbouw Lollobrigida, op weg naar afspraak, was dat 2 maanden geleden reden om de trein te laten stoppen op een tussenstation en vandaar met een dienstauto verder te reizen. Tot verontwaardiging van zijn medepassagiers die zich zo’n voorrecht niet toe konden eigenen.

De treinen van Rome naar Reggio Calabria arriveren ‘s ochtends meestal op tijd, maar in de avond wordt dat een stuk minder. Trein nr. 8419, die ’s middags vanuit Venetië vertrekt, komt in Reggio aan met gemiddeld 41 minuten vertraging. De gegevens van Italo zijn minder toegankelijk, maar het bedrijf meldt zelf dat in 2022 61,4% van zijn treinen vertraging had, en 3,1% meer dan een uur.

Overbelasting spoorwegennet en hogere tarieven

De voornaamste oorzaak ligt, ook volgens Trenitalia en Italo zelf, in de overbelasting van het HSL- en overige net. Op de route Milaan-Rome, waarover dagelijks 45 Frecce reizen, is het aantal passagiers sinds 2009 toegenomen van 1 miljoen tot 3,6 miljoen en het aantal treinen van 16.439 tot 51.358.

Daarbij komt nog dat veel apparatuur verouderd is en achterstallig onderhoud regelmatig leidt tot storingen. Terwijl de service van de snelle treinen dus is afgenomen, geldt dat niet voor de prijzen.

Toen de Frecciarossa van start ging, kostte een trip van Rome naar Milaan 79 euro tweede klas en 109 in Business. Nu is dat respectievelijk 102 en 139 euro.

Op hetzelfde traject vroeg Italo in 2016 88 euro voor de eerste klas en 79 voor de tweede; dat is nu 129,90 en 89,90. Nog even en het vliegtuig wordt weer concurrerend. (Dit zijn overigens standaardtarieven. Op het internet kun je ook goedkopere aanbiedingen vinden.)

In de Italiaanse hogesnelheidstreinen is het over het algemeen rustig en gerieflijk reizen, maar de onberekenbaarheid kan fnuikend zijn voor de zielenrust van reizigers die een belangrijke afspraak hebben, een vliegtuig moeten halen of overstappen naar een andere trein of bus.

Die kunnen voor alle zekerheid maar beter een eerdere trein nemen en daarbij het tijdverlies voor lief nemen. Bedenk daarbij ook, dat het Italiaanse woord voor aansluiting – coincidenza – ook vertaald kan worden als een ‘gelukkige samenloop van omstandigheden’.