Aart Heering
Als je met de trein of over de snelweg van Venetië naar Rome reist zijn ze even voorbij Padua goed te zien. De Colli Euganei, een honderdtal 30 miljoen jaar oude uitgedoofde vulkanen, rijzen vriendelijk glooiend op vanuit de verder o zo platte Povlakte. De hoogste komt net boven de 600 meter uit en dat betekent dat in de heuvels een eigen klimaat heerst, dat vooral in de zomer koeler en minder drukkend is dan in het omringende laagland.
De Euganische Heuvels of Euganese Heuvels, zoals ze in Het Nederlands ook wel genoemd worden, danken hun naam aan de Euganei, een antieke stam die hier nog voor de Romeinen huisde. Geflankeerd door de stadjes Este en Abano Terme vormen de heuvels een Regionaal Park met heel wat aantrekkelijkheden: natuur, wijn, streekproducten, kastelen en geneeskrachtige bronnen.
Als toeristische bestemming zijn ze buiten Italië weinig minder bekend en dat was een goede reden om een uitnodiging voor een driedaagse wijn- en cultuurreis voor de buitenlandse pers aan te nemen. De reis was georganiseerd door de Associazione Strada del Vino Colli Euganei, de vereniging van plaatselijke wijnboeren, hoteliers en restaurateurs.
Inhoudsopgave
1. Het Castello del Catajo
Het eerste bezoek voerde naar het Castello del Catajo in Battaglia Terme, de staatsievilla van de Obizzi, een familie van huurlingen die eeuwenlang vochten in de legers van Europese vorsten. Voor markies Pio Enea degli Obizzi was dat reden om de heldendaden van zijn voorouders te vereeuwigen in een reeks keurig genummerde monumentale fresco’s die samen een mooi historisch prentenboek vormen.
Vanaf de Kruistochten tot aan 1570 zie je hoe de Obizzi bij alle grote veldslagen betrokken waren, uiteraard altijd aan de winnende kant. De opeenvolgende vertrekken zijn een lange reeks van gekroonde hoofden, pausen, edelen, ridders en piekeniers met steeds een Obizzi in de hoofdrol. Zo zie je op fresco nummer 16 hoe Niccolò degli Obizzi erbij was toen de oude graaf Gwijde van Vlaanderen zich in 1301 overgaf aan de Franse koning Filips de Schone.
Nummer 33 steekt de loftrompet van Lodovico degli Obizzi, ‘geweldig krijgsheer en generaal van de Florentijnen’. En op een andere wordt ene Obizzo Obizzi gekeeld tijdens een burgeroorlog in de stad Lucca. Dat was natuurlijk weinig glorieus en misschien is dat de reden waarom deze schildering nooit is voltooid.
Het complex kreeg er in 1838 nog een extra vleugel bij om keizer Ferdinand van Oostenrijk – waar de regio Veneto toen nog bij hoorde – en zijn gevolg te ontvangen. Voor wie ook eens een wat minder bekend monument wil bezoeken is de kortgeleden gerestaureerde villa een aanrader, vooral wanneer de jonge gids Lara je enthousiast en alwetend rondleidt, ook in het Engels.
2. De jujubes van Arquà Petrarca
Het middeleeuwse ministadje Arquà Petrarca staat bekend om zijn giuggiole, in het Nederlands jujubes. Deze licht zoetzure vrucht die eruitziet als een grote olijf of een kleine dadel vind je ook elders in Italië wel, maar dan gaat het meestal om een alleenstaande boom in de tuin.
In Arquà daarentegen staan ze op elke straathoek en de oogst, in september-oktober, is een jaarlijks terugkerend volksfeest. (Tijdens ons verblijf, in de laatste dagen van maart, waren de grillig vertakte bomen nog volledig kaal en viel er dus niet zo veel aan te zien.)
De giuggiole worden verwerkt in jam, thee, bonbons en in de Brodo di Arquà Petrarca, een alleen hier gemaakte jujubelikeur waarvan de smaak een beetje neigt naar die van amaretto. IJskoud een geschikte metgezel bij overpeinzing, op kamertemperatuur als aperitief en warm als digestief, vermeldt het etiket van de in het plaatselijke winkeltje aangeschafte fles.
Hoe dan ook, het spul laat zich inderdaad makkelijk drinken. Arquà ontleent zijn tweede naam aan de grote dichter Francesco Petrarca, die hier zijn laatste levensjaren doorbracht en in 1374 stierf. Zijn tombe staat voor het uit de 11e eeuw stammende kerkje van Arquà, waarin een paar nogal naïeve Byzantijns aandoende muurschilderingen te zien zijn.
3. Twee goede restaurants
Op journalistenreizen in Italië eet je meestal goed en dat was ditmaal ook zo. De eerste avond dineerden wij in Ristorante Incàlmo dat tegen de middeleeuwse muren van Este aan ligt. Deze zeer luxe eetgelegenheid is in 2021 gestart met 2 ervaren jonge koks, die graag experimenteren met zowel traditionele als uitheemse gerechten.
Een voorbeeld daarvan was al het voorgerecht, een crème van ricotta, artisjok en poeder van citrusvruchten. Daarop volgde een risotto met een ragout van zonnebloempitten, giuggiole (jujubes) en uitgelekte kimchi, Koreaanse gefermenteerde kool. Een glocal recept, zogezegd, opmerkelijk maar geslaagd!
De volgende gang bracht een escalope van bloemkool, met een saus van verbrand brood, grapefruit en mosterd. Ook niet slecht, maar gewaagd, luidde het algemene oordeel, vooral omdat het verkoolde brood er een bitter element in bracht.
Groot enthousiasme was er vervolgens voor een tussengerecht van gefrituurde kweepeer met gereduceerde vermout, en voor het dessert, een variatie op de Filipijnse cassava suman met kokos, lime en Filipijnse rum. Alles uiteraard gecombineerd met passende plaatselijke wijnen, maar daarover straks. Kortom, als je in de Colli origineel en verfijnd wil eten en drinken, dan ben je hier aan het juiste adres.
De volgende avond was het de beurt aan een meer traditioneel lokaal restaurant. De uit 1605 stammende Antica Trattoria Ballotta in Torreglia serveert streekproducten en wijnen van de Colli en waar bij Incàlmo een ietwat plechtige, esthetisch gedragen atmosfeer heerste, vond je in de Antica Trattoria nog het volkse eethuis terug dat het ooit is geweest.
Dat sprak ook uit het menu: een antipasto van licht gemarineerde rauwe asperges, pas geoogst en fijngesneden, met schilfers Grana Padano kaas en plakjes van een plaatselijke soppressa (tot worst fijn gedrukt varkensvlees).
Dan de pasta: cannelloni met verse wilde kruiden en zachte crescenza kaas. Het hoofdgerecht bestond uit ontbeend parelhoen van de grill met gebakken aardappeltjes en groeten uit de pan. Als dessert een klassieke millefoglie alla crema met aardbeien, en daarbij de Moscato Spumante Fior d’Arancio DOCG van Borin als passende uitsmijter.
4. Het kuuroord Abano Terme
Al in de klassieke Oudheid stonden de Colli Euganei bekend om hun geneeskrachtige warme bronnen, die aan verscheidene dorpen in het gebied het achtervoegsel Terme hebben gegeven. De bekendste daarvan is het aan de rand van de Colli gelegen Abano Terme, dat aan het begin van de vorige eeuw uitgroeide tot een internationaal vermaard kuuroord.
Uit die tijd stamt het monumentale Grand Hotel Trieste & Victoria. Dit hotel, waar wij het geluk hadden te verblijven, is geopend in 1912 en raakte bekend doordat in het laatste jaar van de Eerste Wereldoorlog de Italiaanse opperbevelhebber generaal Armando Diaz hier zijn hoofdkwartier had. (Diaz’ kamer is weer in oorspronkelijke staat teruggebracht en kan op verzoek worden bezocht.)
Nadat de generaal van hieruit het bericht van de overwinning op de Oostenrijkers had gemeld, kreeg Hotel Trieste ook de naam Vittoria erbij. De zalen van het hotel zien er nog net zo uit als een eeuw geleden, maar dat geldt (uiteraard) niet voor het hypermoderne spa-gedeelte, met zijn warme zwembaden en ruimten voor massage en modderbaden, waar wij ook een ochtend konden doorbrengen.
Ik kwam daarbij niet terecht in een tobbe vol slijk, zoals ik in mijn onwetendheid had gevreesd, maar werd door een potige medewerker ingesmeerd met pikzwarte hete modder waarna ik een klein uur moest blijven liggen, als een mummie in doeken gehuld en met zacht pingelende wellness muziek op de achtergrond.
Een aanvankelijk wat onbehaaglijk gevoel maakte daarbij al snel plaats voor een verregaande ontspanning waarbij het moeilijk was om de ogen open te houden. Als total relax-ervaring aan te raden dus, tenminste voor wie bereid en in staat is om daarvoor een fikse grijpstuiver neer te leggen.
Verder is er in Abano niet zo veel te doen. In de afgelopen jaren zijn er tientallen grote tot zeer grote kuurhotels bij gebouwd, wat het plaatsje er niet mooier op heeft gemaakt. Sommige daarvan zijn nu gesloten en maken ook na de coronapandemie een verlaten indruk.
Op straat en in het hotel loopt het ook niet storm en lijkt het publiek zich voornamelijk te beperken tot Duitsers en Fransen op leeftijd. Maar, zo wordt ons verteld, in het weekend loopt het wel vol met gasten uit de regio en het seizoen moet nog beginnen, dus het kan altijd nog een goed jaar worden.
Bekijk de tarieven van Grand Hotel Trieste & Victoria
5. De wijnen van Ca’ Lustra
Veel Italianen kennen de Colli Euganei als plaats van herkomst van de Fior d’Arancio, een plaatselijke witte wijn van de gele muskaatdruif die vooral bekend is als vino frizzante, een lichte sprankelwijn waarvan de smaak inderdaad aan oranjebloesem doet denken. Daarnaast is er een droge variant van de Fior d’Arancio en een zoete dessertwijn.
Maar de Colli hebben veel meer te bieden, vertelt Roberto Gardina, de presidente van de Associazione, de vereniging van lokale wijnmakers: ‘We hebben hier 100 heuvels die alle uit 4 windrichtingen meer of minder zon vangen. Dat levert 400 microklimaten op, waarop je evenzoveel verschillende wijnen kunt maken.’
Zo veel zijn het er natuurlijk niet, maar voor een klein gebied als dat van de Colli worden hier toch opmerkelijk veel verschillende wijnen gemaakt, zowel met autochtone Noord-Italiaanse druiven als met geïmporteerde soorten.
Zoals de rode Ortone, een door Gardina’s bedrijf Quota 101 (genoemd naar de hoogte van de heuvel waarop zijn wijngaarde ligt) geproduceerde blend van Merlot, Cabernet Franc en Cabernet Sauvignon.
Op het etiket wordt niet het gebruikelijke advies voor bijpassende spijzen gegeven, maar voor een ‘muzikale combinatie’ met Perfect Day van Lou Reed en als film Pulp Fiction van Quentin Tarantino. Origineel en treffend, want met zijn 14,5% is de Ortone inderdaad geen lichtgewicht.
Op de Azienda vinicola Ca’ Lustra van de familie Zanovello in Cinto Euganeo, een organisch wijnbedrijf in het hart van het heuvelgebied, begeleidt dochter Linda ons bij een proeverij. Die begint met Semprino, een lokale wijn die Linda omschrijft als het ‘ondergeschoven broertje van de Prosecco’.
Hij wordt van dezelfde Glera-druif gemaakt, maar is lekker droog en mist dat zoetige smaakje waar je bij Prosecco wel een keer op uitgekeken raakt. Mousserend en fris is ook de Pinello, gemaakt van de gelijknamige lokale druif. Bij de ‘light lunch’, die naar goed Italiaans gebruik niet zo heel licht uitvalt – kazen, worst, versgebakken brood en een pasticcio con le erbette, een soort lasagne met wilde voorjaarskruiden – krijgen we een Olivetano, een stevige witte blend met de lokale druivensoorten Tai Bianco en Garganega.
En dan Notio 2015, een lang gerijpte rode cabernet. Een heerlijke wijn, maar die helaas – waarschuwt Linda – uit de productie moet worden genomen door toedoen van de klimaatverandering: ‘We werkten vroeger veel met chardonnay, maar die kan slecht tegen de toenemende hitte. Hetzelfde geldt voor de cabernet die boven de 30 graden gevoelig wordt voor virussen. We keren daarom steeds meer terug naar plaatselijke druivensoorten die de extreme temperaturen beter aankunnen.’
Tot besluit volgt een Fior d’Arancio DOCG Passito, een schitterende dessertwijn die zeker niet onder hoeft te doen voor de veel bekendere Passito di Pantellaria.
6. Het aardewerk van Este
Aan de zuidkant van het heuvelgebied ligt Este, een stadje van ongeveer 15.000 inwoners met een roemrijk verleden. Daarvan getuigt nog het middeleeuwse Castello dat boven de stad uittorent. In de Italiaanse geschiedenis is Este bekend geworden door de familie d’Este, plaatselijke markiezen die zich opwerkten tot hertogen van Ferrara en Modena.
Este is sinds de 18e eeuw ook bekend om zijn met klei uit de heuvels vervaardigd porselein, vaak uitgevoerd in een kobaltblauw, dat bekend staat als blu d’Este. Die traditie leeft nog voort in het tegen de stadsmuur aan liggende bedrijf Este Ceramiche Porcellane, waar het aardewerk nog altijd met de hand wordt vervaardigd en beschilderd. De karakteristieke decoraties zijn fruit en groenten, aangebracht op borden met een trompe l’oeuil-effect waardoor echte en aardewerken etenswaar nauwelijks van elkaar te onderscheiden zijn.
Daarnaast maakt het bedrijf gebruik van 3 eeuwen oude en toevallig teruggevonden bakvormen. Keramiek was vroeger een levendige industrie in Este, maar Este Ceramiche is de enig overgebleven fabriek in het centrum. Dat heeft ook zijn voordelen, legt onze rondleidster uit: ‘Er is nog altijd een vraag naar origineel handwerk en gelukkig vinden wij nog jonge mensen die bereid zijn om het vak te leren. En omdat veel Europese aardewerkfabrieken sluiten kunnen wij onze omzet vergroten, onder meer via het internet.’
Zo is een Frans bedrijf dat onder meer serviezen met familiewapens produceerde onlangs gestopt, zodat de klanten nu in Este terechtkomen. Zo kan het gebeuren dat in de showroom een bord hangt met het wapen van het Huis Savoia, de voormalige Italiaanse koninklijke familie.
7. Luxardo: likeur en historie
Op weg naar Torreglia komen we voorbij bloeiende kersenbomen die, zoals op een bord in de bongerd wordt vermeld, bestemd zijn voor Luxardo, de likeurfabrikant waar ons volgende bezoek heen voert. Het gaat om de marasca, een zure kers die alleen hier en in Dalmatië voorkomt en waarvan maraschino (marasquin) wordt gestookt.
Luxardo heeft bijna een monopolie op deze likeur, die tot voor kort het imago had van een wat ouderwets drankje dat je op zijn hoogst kon gebruiken om fruitcocktails te versterken. (Verse ananas met een scheutje maraschino is een klassieker.) ‘Maar sinds 2004 neemt de vraag snel toe, vooral als ingrediënt van cocktails. Zodoende exporteren we nu naar meer dan honderd landen en is 80% voor de export bestemd,’ zegt exportmanager Giorgio Luxardo tijdens een rondleiding door het bedrijf waar een typische zoete geur hangt en ook talrijke andere likeuren worden gemaakt. Zoals curaçao, limoncello, amaretto, sambuca, triple sec en gin.
Van de marasca-kers wordt tevens een zeer zoete en bloedrode likeur gemaakt onder de naam Cherry Sangue di Morlacco, en potjes (niet-alcoholische) kersen op sap, die het uitstekend doen op de crostata (vlaai).
Giorgio is van de zesde generatie die in het bedrijf werkt, want Luxardo is zoals alle bezochte ondernemingen een familiebedrijf, typerend voor Veneto, een conservatieve, hardwerkende regio met een groot gevoel voor traditie en familiezin. Aan de bewogen historie van de familie en de likeur in zijn typische met raffia omhulde flessen is ook het pas geopende museum naast het productiebedrijf gewijd.
Tot de Tweede Wereldoorlog was het bedrijf gevestigd in het toen nog Italiaanse Zara in Dalmatië. Stamvader Girolamo Luxardo startte hier in 1821 de fabrieksmatige productie van de marasca-likeur die toen nog in kloosters en aan huis werd gestookt. In de 20e eeuw werd marasquin ook internationaal een begrip en daarmee ook Luxardo.
Maar in 1943 werd de distilleerderij vernield door Engelse bommenwerpers en het jaar daarop namen Joegoslavische partizanen de stad in. Zara werd Zadar en de partizanen richtten een bloedbad aan onder de Italiaanse inwoners, waarbij ook twee broers Luxardo de dood vonden.
De rest van de familie vluchtte naar Italië, samen met 330.000 andere Italianen van Istrië en Dalmatië, en begon in 1947 opnieuw in Torreglia, waar de bodem geschikt bleek voor de verbouw van marasca-kersen, met de productie van maraschino, waarop Luxardo nog altijd het patent had.
In het museum tref je daarom niet alleen historische affiches, flessen en distilleerapparatuur aan, maar ook video’s waarin deze trieste geschiedenis nog eens volop uit de doeken wordt gedaan. Dat is begrijpelijk, ook omdat de tragedie van de Italianen in voormalig Joegoslavië te lang onder het tapijt geschoven is, maar geeft aan dit bedrijfsmuseum ook een duidelijk politiek karakter. Met oorlogsbeelden die niet direct geschikt zijn voor kinderen.
8. Villa dei Vescovi
Aan het eind van ons verblijf bezochten we de Villa dei Vescovi in Torreglia, een klassiek renaissancemonument. Dit voormalig zomerverblijf van de bisschoppen van Padua is gebouwd naar het voorbeeld van een Romeinse villa, als een vierkant met in het midden een impluvium, een opening in het dak waardoor het zonlicht naar binnen komt en het regenwater opgevangen.
Ook hier vinden we weer frescoversieringen, waaronder werken van Lambert Sustris, een 16e-eeuwse Nederlandse schilder die in eigen land minder bekend is dan in Italië, waar hij het grootste deel van zijn leven doorbracht. In Italië werd hij gewaardeerd om zijn om zijn landschappen, waarmee hij een typisch Nederlands element inbracht.
Vanaf het ruime terras heb je een prachtig uitzicht op de heuvels. De villa met haar schitterende Italiaanse tuin en eigen wijngaard is onlangs gerestaureerd en is sinds 2021 weer opengesteld voor het publiek. Je kunt er lunchen op het terras en in het weekend lokale wijnen proeven en kopen.
www.fondoambiente.it/luoghi/villa-dei-vescovi
Zelf naar de Colli Euganei?
Je ziet het. In dit onontdekte heuvelgebied is nog veel te ontdekken en te beleven! Wil je jezelf ook eens onderdompelen in al het moois dat de fascinerende Colli Euganei te bieden hebben?
👉 Bekijk dan nu de mooiste en voordeligste accommodaties via deze link.
Mr. Heering, I recently found your article, and I found it very helpful. My wife and I are planning a two week trip in September using Padova as our base. The Euganean Hills is an area we would like to explore, but it is rather large, and articles such as yours really help narrow down the choices.
Your assessment that Abano would not be especially interesting for those of us who don’t visit a spa spa helped save a few hours that could be spent elsewhere. I look forward to finding special places to visit, and your article is beneficial to this search.