Verwarrende woorden en uitdrukkingen in het Italiaans – deel 4

Sinds ik in Italië woon, ontdek ik soms woorden en zegswijzen die ik tijdens de lessen Italiaans die ik gevolgd heb nooit tegen ben gekomen, waarschijnlijk omdat ze te onbelangrijk waren. De harde grammatica ging voor! Maar vaak zijn dit soort kleinigheden juist heel aardig om te weten. Hierbij deel 4, van O t/m S.

O van Occhio

Valeria, mijn docente Italiaans tijdens de zomerschool die ik in Bologna volgde, fluisterde „Occhio” en trok tegelijk met haar wijsvinger het onderste lid van haar rechteroog naar beneden. ‘Opgelet, kijk uit’ betekent dit gebaar in de Italiaanse communicatie.

Wij, Valeria en ik, hadden afgesproken dat ze dit gebaar zou maken als ik nog 5 minuten had om mijn spreekbeurt af te ronden. Ik keek haar verbaasd aan en flapte er de stompzinnige vraag „Wat?” uit. „Cinque minuti!” zei Valeria, nu veel minder zacht. „Dat hadden we toch zo afgesproken?”

„Eh, sì,” antwoordde ik bedremmeld. Ze had natuurlijk gelijk maar ik was zo in mijn verhaal opgegaan (mijn eerste spreekbeurt in het Italiaans!) dat ik alles om mijn heen vergeten was. Occhio! vergeet ik nu nooit meer.

P van Permesso

Als een Italiaan andermans huis binnenstapt, zegt hij altijd, maar dan ook echt altijd „Permesso?” Mag ik binnenkomen? bedoelt hij. Het is een gewoonte uit beleefdheid die hij zelfs bezigt als je hem als bewoner voorgaat. Loodgieters en andere werklui gaan niet zomaar een deur binnen: zij vragen eerst keurig toestemming.

Aan deze gewoonte waren we inmiddels wel gewend. Maar we waren toch wel verrast toen we het onze vriendin Luisa hoorden zeggen terwijl ze haar eigen huis binnenstapte, dat ze nog maar net verlaten had. „Waarom doe je dat?” vroegen we verbaasd aan haar.

„Non si sa mai, je weet maar nooit,” was haar antwoord, misschien stond haar man wel net met zijn broek op zijn enkels in de woonkamer. Zei ze het dus voor ons? Of zou ze het ook doen wanneer wij er niet bij zijn? Italiaanse mysteries.

Q van Qui qua

Het duo qui en qua zorgt nogal eens voor verwarring bij aspirant-sprekers van de Italiaanse taal. Qui betekent ‘hier’ en door de klankgelijkenis van ie en a zou je denken dat qua dan wel ‘daar’ zal zijn. Maar qua betekent ook ‘hier’. ‘Daar’ is lì in het Italiaans, of ook wel là.

Waarom zijn er voor ‘hier’ en voor ‘daar’ elk twee woorden? Geen idee. Het verschil is moeilijk aan te geven, behalve dat qui iets preciezer (en dwingender?) is dan qua (en lì idem dito in verhouding tot là). Er zijn vaste combinaties waarin alleen een van beide voorkomt, zoals quaggiù, ‘hierbeneden’: quiggiù bestaat niet. Hoe moet je dit als niet-Italiaan ooit onder de knie krijgen?

Wanhoop niet: het correcte gebruik van voorzetsels is notoir moeilijk (schier onmogelijk). Het is een illusie te denken dat je ooit zo goed Italiaans zult spreken dat een Italiaan je niet als buitenlander herkent. Zeldzame taalgenieën uitgezonderd.

En ook Italianen gaan er zelf wel eens bijzonder mee om. Neem nou Antonica, de vrouw van Roberto. In een gesprek over een bepaald product en waar je dat eventueel zou kunnen kopen, opperde ze opeens, tot hilariteit van Roberto, ‘Se lo trovi lì, lo compri là’. Als je het daar vindt, dan koop je het daar. In het Nederlands klinkt het logisch, in het Italiaans lachwekkend. Kennelijk.

R van Rotonda

We reden op een van de grotere rotondes die onze streek rijk is (ook in de Oltrepò legt de wegbeheerder er steeds meer van aan) toen de auto’s voor ons één voor één naar rechts begonnen uit te wijken. Wat is dat nou? vroegen we ons af.

Het antwoord kwam snel: toen onze directe voorganger naar rechts ging kregen we zicht op een oude Fiat Panda die dwars tegen het verkeer in onze richting op kwam! Gelukkig reed hij erg traag en was de afstand groot genoeg zodat wij nog op tijd konden uitwijken. Toen hij ons passeerde, zagen we een stokoude man zitten die met grote schrikogen strak voor zich uit staarde en zich aan het stuur vastklemde als een drenkeling aan een reddingsboei (of een dronken man aan een lantarenpaal, zie eerder onder Lampione).

Hij was zelf waarschijnlijk ook geschrokken van al die ’spookrijders’ die op hem afkwamen.  Het Italiaans noemt een rotonde meestal niet rotonda maar rotatoria en kent ook het bijvoeglijk naamwoord rotondo, rond, cirkelvormig.

Voor (niet per se cirkelvormige?) ronde dingen, spreekt men in het Italiaans echter vaker over tondo. Tondo? Wat moet die ‘t’ daar? Waarom niet rondo? Erg verwarrend voor niet-Italianen. Om de een of andere reden staat voor mij alleen de letter ‘r’ al voor rond, je spreekt toch over een rollende ‘r’ (en niet een tollende)?

De ‘r’ is, net als de bal, rond, vind ik! Maar niet in Italië. Un pallone tondo, een ronde bal, una faccia tonda, een rond gezicht, una curva tonda, een ronde bocht, een tavola tonda etc. Al heb je ook een tavola rotonda (die van koning Arthur bijvoorbeeld). Daar gaat je hoofd van tollen, ofwel trottolare.

S van Sapere

Maurizio rook aan de kurk die hij zojuist uit een fles buttafuoco van eigen productie getrokken had. Een wijn die hij Ca’ Padroni gedoopt had, dus die moesten wij als de enige echte padroni natuurlijk proeven.

Maar Maurizio begon bedenkelijk te kijken en rook nog eens. Nee, schudde hij met zijn hoofd, deze was niet goed. „Sa di tappo,” verklaarde hij, „vado a prendere un’altra. Deze heeft kurk, ik ga een andere fles halen.”

Soms zit er in de kurk die voor een fles gebruikt wordt een schimmel verstopt, die de wijn aantast en ondrinkbaar maakt. In het Nederlands heet het dat de wijn kurk ‘heeft’, maar in het Italiaans zegt men dat de wijn ‘weet heeft van’ kurk, de wijn ‘kent’ kurk: il vino sa di tappo.

Deze betekenis van het werkwoord sapere, weten, die in mijn oren een beetje alchemistisch klinkt, kun je op allerlei (vloei)stoffen toepassen waar iets van een andere stof in zit. Ik meen wel te proeven dat het altijd gaat om een kleine hoeveelheid van die andere stof.

En dus doet het gebruik van sapere in deze zin mij altijd denken aan de kip die over de soep vloog, ofwel gekookt water waar een kip 3 seconden in gehangen heeft. Kippensoep die weet heeft van de kip, sa di pollo maar niet meer dan dat. Homeopathische soep.  

Er is nog een ander gebruik van sapere waar wij Nederlanders geen rekening mee houden en waarmee we altijd fouten maken als we Italiaans proberen te spreken: sapere in de zin van kunnen, geleerd hebben om te.

Hij kan zwemmen wordt dus niet Lui può nuotare maar Lui sa nuotare. Può notare wil zeggen dat er gelegenheid is om te zwemmen, het kan, nu en hier. En zo gebruik je voor alle vaardigheden sapere.

Misschien gaat het hier ook om een klein beetje? In dat geval kan elke beginnende student van het Italiaans met recht beweren dat hij of zij sa parlare italiano.

Meer gekke Italiaanse woorden vind je overigens in mijn derde boek ‘Nog Meer Italiaanse Toestanden’, verkrijgbaar bij onder andere bol.com en de plaatselijke boekhandel.

Wordt vervolgd…