Olivetti: wat ging er mis?

De naam Olivetti doet menig Italiaans hart sneller kloppen, zeker bij Italianen van een bepaalde leeftijd. De Italiaanse jeugd weet waarschijnlijk nauwelijks wie of wat Olivetti was (of eigenlijk: is, want het bestaat nog altijd).

Weet jij het ook niet? Geen probleem, dan ben jij ook van een jongere generatie die nooit typemachines heeft gekend. Wat dat is, een typemachine? Dat is het apparaat waarmee we vroeger brieven en andere documenten typten, in de tijd dat er nog geen computers waren en we elkaar geen e-mail stuurden, maar échte brieven. 

Olivetti was een bekende fabrikant van typemachines en dat niet alleen. Olivetti heeft de eerste echte personal computer ontworpen en was daarmee de Amerikanen van IBM voor. Dat werd daar niet gewaardeerd en, na de plotselinge dood van twee sleutelfiguren en de opeenvolgende verkoop van de computerafdeling aan General Electric, zijn er veelvuldig vraagtekens gezet bij wat er echt is voorgevallen.

Olivetti: de fabriek & de filosofie

Als we het over Olivetti hebben, gaat het eigenlijk altijd over Adriano Olivetti. Een voorbeeld voor velen. Adriano had een geheel nieuwe kijk op hoe de industrie moest werken. Hij had zelf in de fabriek gewerkt en vond de manier waarop het werk moest worden gedaan ronduit onmenselijk. Arbeiders die dag in dag uit aan dezelfde machine exact hetzelfde staan te doen. Hij vond dat dat slecht was voor de geest en wilde het anders doen.

Niet alleen maakte hij het werk van de arbeiders aangenamer, hij zorgde ook voor een uitgebreid systeem buiten het werk, zodat de arbeiders zich konden ontplooien en ontspannen. Bij Olivetti hadden vrouwen 9 maanden zwangerschapsverlof, er was kinderopvang, er werd parttime gewerkt door velen, er was een bibliotheek en sportgelegenheden, er waren scholen voor de kinderen en allerhande cursussen, er was een bioscoop en er waren tentoonstellingen. De kinderen konden in de zomer op kamp. De fabriek was vol natuurlijk licht en de arbeider stond centraal.

We hebben het over de jaren 40 en 50, een tijd waarin arbeiders nog weinig rechten hadden, laat staan dat ze werden aangemoedigd te lezen, te sporten en zich breed te ontplooien en over kunst en cultuur te leren. Olivetti was zijn tijd ver vooruit. Dat werd hem niet in dank afgenomen door vele andere ondernemers in Italië en daarbuiten, die liever niet zoveel aandacht en comfort aan de arbeiders wilden geven, maar zich door zo’n belangrijk voorbeeld, Olivetti had 36.000 werknemers, wel iets van deze tendens aan moesten trekken.

De productiviteit van Olivetti ging in recordtempo omhoog. In 10 jaar tijd nam de productiviteit met een factor 5 toe. De werknemers geloofden in het bedrijf en wilden zoveel mogelijk bijdragen aan het succes ervan. Ze gaven hun maximale inzet. Zo werden er bijvoorbeeld tijdens de Tweede Wereldoorlog 5.000 typemachines voor de Duitsers verstopt bij de arbeiders en alle 5.000 typemachines zijn direct na de oorlog teruggebracht. 

Een onverwachte dood, twee keer

Het merk Olivetti was hard op weg steeds groter te worden en had technologie ontwikkeld waar de Amerikanen jaloers op waren. Na de dood van Adriano bleek dat de CIA al jaren met spionage bezig was. Er was een Amerikaan geïnfiltreerd in de Olivetti-fabrieken, in de hoop de fijne snufjes van de technologie te kunnen ontrafelen en als eerste met een personal computer op de markt te kunnen komen. Dat is niet gelukt. Helaas echter overleed Adriano plotseling in de trein naar Zwitserland. Er is nooit een autopsie gedaan, dus dat is voer voor complottheorieën geworden.

De CIA was niet alleen bezorgd over de technologie die Olivetti had ontwikkeld, grote zorg was ook dat Olivetti niet ‘de juiste instelling’ had. Met alle progressieve ideeën, alle kunstenaars binnen het bedrijf en alle aandacht voor het welzijn van de arbeider, hetgeen uitstekende resultaten opleverde, was Olivetti verre van geliefd door andere leiders wereldwijd.

Een jaar na Adriano overleed Mario Tchou ook geheel onverwacht. Tchou was de Olivetti-ingenieur die de groep had geleid die de technologie voor de eerste echte pc had ontwikkeld. Het was een fataal auto-ongeluk. 

Deze tweede dood betekende het einde van het rooskleurige tijdperk van Olivetti. Niet lang daarna werd de computerafdeling aan General Electric verkocht en daarmee kregen de complottheorieën nog meer input.

Tot op heden is niet duidelijk wat er precies is gebeurd en of de CIA een hand heeft gehad in de neergang van Olivetti. 

Olivetti anno nu

Overigens is Olivetti nog niet verdwenen. Het bedrijf bestaat nog altijd en is momenteel onderdeel van Telecom Italia. Onder andere 70% van de banken wereldwijd gebruiken printers van het merk Olivetti. 

Olivetti is voor veel Italianen het boegbeeld van hoe het land had kunnen zijn. De manier waarop de fabriek werd gerund was nauw verbonden met de grondwet, waarin Italianen ook alle mogelijkheid moeten hebben om zichzelf te ontplooien.

De ‘utopische’ en progressieve ideeën van Adriano zijn in de praktijk gebracht en waren zeer succesvol. Niet zo utopisch dus als zijn tegenstanders altijd beweerden. Zijn ze de kop ingedrukt door pure pech of met hulp van brute kracht van buitenaf?

Wie zal het ooit weten?