Reizen langs Italiaans werelderfgoed

Geen land ter wereld heeft zo veel werelderfgoed als Italië. De UNESCO heeft in de afgelopen jaren een lijst opgesteld van 1.154 werelderfgoederen in 167 landen. Het gaat daarbij, volgens de definitie van de VN-organisatie, om ‘cultureel en natuurlijk erfgoed dat wordt beschouwd als onvervangbaar, uniek en eigendom van de hele wereld’, en dat daarom behouden dient te blijven. Daarvan liggen er 58 in Italië, op de voet gevolgd door China met 56.  Daarna komen Duitsland met 51, Spanje en Frankrijk, met beide 49. Nederland heeft er 12 en België 15.

Het dagblad La Repubblica heeft vorige maand de gelukkige gedachte gehad om een overzicht uit te geven van al deze 58 ‘wonderen van de UNESCO’ (ook te vinden op www.unesco.it), als een soort reisgids ‘op zoek naar het schone’.

Het resultaat maakt een overweldigende indruk, van een inderdaad unieke culturele en landschappelijke rijkdom en variatie. Schrijver Corrado Augias geeft in de inleiding daarvoor de volgende verklaring:

“Wij Italianen zijn eeuwenlang verdeeld geweest in koninkrijken, hertogdommen, domeinen en baronieën en dat is uit militair en economisch oogpunt bezien een nadeel geweest. Maar in artistiek opzicht was het verbijsterend. Elke lokale heerser wilde dat zijn gebied het mooiste van allemaal zou worden. En elk stuk grond dat sinds het einde van de 15de eeuw politiek ongeluk voort heeft gebracht, heeft tegelijk artistiek geluk geschapen.”

Interessant, maar niet volledig. Op de lijst van de UNESCO staat immers ook heel wat cultuur van voor die tijd en natuurlijk erfgoed. De immense variatie hangt daarom ook samen met de geografische gesteldheid en de lange geschiedenis van Italië.

De UNESCO heeft uiteraard de klassieke Italiaanse topstukken tot werelderfgoed verklaard. Venetië, Genua, Florence, Rome, Napels, Palermo, kleinere juweeltjes als Assisi, Siena, Pisa, Ferrara en Ravenna, archeologische knallers als Pompeï, Paestum en Agrigento, de kastelen van Caserta en Piemonte, de villa’s van Palladio in Veneto, de torens van San Gimignano, de trulli van Apulië, de Sassi di Matera, het Laatste Avondmaal van Leonardo da Vinci, ze staan er allemaal in.

Maar de gids vermeldt daarnaast ook tientallen minder obligate en daarom ook minder bekende en bezochte erfgoederen. Zoals Ivrea, omschreven als een 20ste eeuwse industriestad. Ivrea, 40 kilometer boven Turijn aan de voet van de Alpen gelegen, was de stad van Olivetti, fabrikant van schrijfmachines en vervolgens pc’s, en pionier van een maatschappelijk verantwoord ondernemerschap. De fabrieksgebouwen van toen en het originele Olivetti-hotel in de vorm van een schrijfmachine zijn nu een prachtig voorbeeld van recente industriële archeologie. Bovendien is Ivrea zelf een gezellig stadje, met goede eetgelegenheden en omringd door bergmeren. Ook Crespi d’Adda, een vergelijkbare locatie in Lombardije, staat op de UNESCO-lijst.

Dat de Scrovegni-kapel in Padua, met de schitterende fresco’s van Giotto, daar (sinds vorig jaar) ook op staat, is geen verrassing. Maar in diezelfde stad is ook de botanische tuin werelderfgoed. Die werd in 1545 gesticht als eerste in zijn soort en uit die tijd stamt een dwergpalm, die in bijna 5 eeuwen bijna de omvang van een standaardpalm heeft bereikt.

Het eerste Italiaanse werelderfgoed was in 1979 niet een van de traditionele cultuursteden, maar de meer dan 140.000, in 8.000 jaar aangebrachte, rotstekeningen in de Valle Camonica in het noorden van Lombardije. Ook uit de prehistorie stammen de paalwoningen in de zuidelijke Alpen en de nuraghe van Sardinië.

Minder bekend, maar zeker terecht is ook de UNESCO-erkenning van ‘de plaatsen van de macht van de Longobarden in Italië’. Van dit volk dat in de vroege middeleeuwen over Italië heerste, is niet zo veel bewaard gebleven, maar in Cividale del Friuli vind je nog heel wat dat de moeite waard is.

Twaalf erfgoederen zijn typische landschappen en natuurgebieden zoals de Langhe in Piemonte, de Prosecco-heuvels in Veneto, de Dolomieten, de Amalfikust, de Etna en de Eolische Eilanden boven Sicilië. Op deze lijst staan ook, als onderdeel van een transnationaal erfgoed van oerbossen, de prachtige beukenbossen in het Calabrese Aspromonte-gebergte.

En helemaal aan de andere kant van Italië, op de grens met Zwitserland, de Monte San Giorgio, met zijn unieke fossielen uit het Midden Trias, 240 miljoen jaar geleden, toen dit gebied onder water lag. Tenslotte bestaat er nog een lijst van ‘immaterieel erfgoed’ met: het mediterrane dieet, de pupi siciliani (traditionele Siciliaanse poppenkast), valkenierskunst, de vioolbouwers van Cremona, Napolitaanse pizzabakkers, Sardijnse tenoren, de transumanza (de jaarlijkse kuddetrek), en nog zo wat.

Kortom, een ratjetoe. Maar hoe het ook zij, de opsomming van de UNESCO kan zeker suggesties bieden voor je volgende Italiaanse vakantie.

Le meraviglie dell’UNESCO. Viaggio in Italia alla scoperto del bello is verschenen in de serie Le Guide ai sapori e ai piaceri als bijlage bij La Repubblica. Het 552 pagina’s tellende boek, met tips voor hotels, restaurants en plaatselijke producten, is uiteraard in het Italiaans geschreven, maar voor de lijst van 58 werelderfgoederen kun je ook gaan naar de site www.unesco.it (Italiaans met links naar uitleg in het Engels).